De slimme deelfiets: minder fietsen (zn.) zorgt voor meer fietsen (ww.)

Vanaf 1 september is er een nieuwe deelfiets beschikbaar; de slimme deelfiets. Het is een ‘free floating’ fiets die je via een gps-tracker op je smartphone kunt lokaliseren, ontlenen en eender waar opnieuw achterlaten. Je moet dus niet langer naar een afhaalpunt zoals met de deelfietsen in Antwerpen (Velo) en Brussel (Villo!). Een smartphone en een QR-scanner maken het mogelijk het slimme slot te openen. De nieuwe slimme deelfiets komt overwaaien uit Azië en wordt vrijdag in Mechelen, Hasselt en Kortrijk geïntroduceerd. Brussel krijgt een gelijkaardig systeem voor elektrische fietsen (Billy Bikes) (DM 29/8).

De vaste deelfietssystemen met afhaal- en inleverpunten zoals in Antwerpen en Brussel zijn nog steeds heel populair. Zowel het aantal gebruikers als het aantal ritten per jaar blijft ruim stijgen. De praktijk slaat aan, al vallen de stations af en toe in panne zoals deze week in Antwerpen.

Mechelen, Hasselt en Kortrijk kiezen voor een nieuw systeem, elk met 200 fietsen. Mobit, een Gentse start-up, levert de fietsen en de digitale technologie, de steden zorgen in samenwerking met sociale economie voor herstellingen en herverdeling van fietsen in de stad. Gebruikers betalen amper 45 cent per 20 minuten. Belangrijkste voordeel ten opzichte van Velo en Villo! is dat je de fiets overal mag achterlaten. Of is dat nu net de achilleshiel?

Leenfiets werd strooifiets

De deelfiets wordt immers niet overal op gejuich onthaald. Sinds enkele maanden worden Amsterdam en Rotterdam overladen met deelfietsen van meerdere aanbieders; Flickbike, oBike, Donkey Republic, HelloBike… Lokale overheden waren onvoldoende voorbereid op de dumppolitiek van sommige deelfietsondernemers. Deze konden plotsklaps honderden fietsen in het straatbeeld plaatsen om hun product te lanceren. Elk fietsenrek is een potentieel afhaal- of inleverpunt, maar de realiteit geeft aan dat ze overal terechtkomen. De leenfiets werd een strooifiets en nam te veel van de schaarse publieke ruimte in beslag. Recent besliste de stad Amsterdam om de deelfietsen vanaf september uit het straatbeeld te verwijderen. Ook in steden als Londen en Manchester zijn er groeipijnen. Deelfietsen zijn niet kwaliteitsvol; ze zijn snel stuk, belanden in het kanaal of hangen in de bomen.

Helemaal interessant wordt het als je ziet dat zowel de aanbieder als de tegenstanders hetzelfde argument gebruiken: 'We willen meer fietsers (gebruikers), maar niet meer fietsen (tweewielers).' Tegenstanders wijzen naar het overaanbod van tweewielers in steden, fietsenrekken die voortdurend uitpuilen en de angst voor deelfietsen die gaan rondslingeren over voetpaden, parken en pleintjes. Waarom dan nog meer fietsen in de publieke ruimte parkeren? Voorstanders zeggen dan weer dat gedeeld fietsgebruik zorgt voor meer gebruikers per fiets, waardoor er minder parkeerdruk is op fietsenstallingen.

Ondanks de groeiende populariteit van deelfietsondernemingen blijven onze lokale overheden aarzelen. Ze kijken nog even de kat uit de boom. Fietsberaad plant in september overleg met de Vlaamse steden over de deelfiets. Want wat zijn de goede omgevingsfactoren voor een slimme deelfiets? De Blue-bike, de deelfiets van de NMBS, is immers al een gevestigde waarde in de Vlaamse steden.

Het lijkt voor de hand liggend dat fietsbezit een belangrijke factor is. Hoe meer mensen een eigen fiets hebben, hoe minder vraag naar een deelfiets. Niets is minder waar. In Nederland, het land met de hoogste ratio fietsbezit (84 procent van de Nederlandse bevolking bezit een of meerdere fietsen), is de OV-fiets ook een groot succes als aanvulling op het eigen fietsbezit. De NS noteerde in mei 35 procent meer ritten dan in 2016 en verwacht dat de kaap van 3 miljoen ritten dit jaar nog zal worden bereikt. De deelfiets is dus niet noodzakelijk een concurrent voor de eigen fiets. Het potentieel van deelfietsen zit grotendeels in de combinatie van een deelfiets met openbaar vervoer en korte verplaatsingen. Zo is een deelfiets interessant als natransport vanuit stations naar de eindbestemming. Mensen die een tweede fiets hebben in de stad waar ze werken zouden kunnen overschakelen op een deelfiets, waardoor de parkeerdruk vermindert. Waarom dan geen Blue-bike? Een Blue-bike kun je ontlenen voor een hele dag en ergens veilig afsluiten, terwijl een Mobit-fiets je enkel van A naar B brengt. Eenmaal de fiets afgesloten is op punt B, kan iedereen hem weer meenemen.

Mobit, het fietsdeelbedrijf achter de slimme deelfiets, zegt klaar te zijn voor de uitdaging. “De afleverlocatie van onze fietsen is niet afhankelijk van het gps-signaal van de gebruiker, maar van de fiets zelf”, stelt Alexander De Bièvre, medeoprichter van Mobit. "Het is een lokale samenwerking; de fietsherstellingen gebeuren via sociale economie. Zo kunnen zij herstellingen uitvoeren doordat gebruikers dit melden via de app. In Mechelen zullen ze herstellingen op locatie uitvoeren met de bakfiets."

Eind dit jaar wordt het project geëvalueerd. Het pluspunt van de deelfiets lijkt de flexibiliteit, maar tegelijk is ook het institutionele kader belangrijk. Gemeenten en deelfietsaanbieders moeten initiatieven nemen om de positieve effecten te versterken door te kiezen voor kwaliteitsvolle fietsen, duidelijke parkeerzones en efficiënte gebruikstechnologie.