De zes passages die u moet onthouden uit 'Zomergasten' met Griet Op de Beeck

Over kunst en schrijverschap

“You have to be possessed, which you can’t will”, met dat sleutelcitaat uit ‘a brief history of John Baldessari’, de korte film over het leven van de Amerikaanse kunstenaar, trapt Op de Beeck haar Zomergasten af. Het kleine zinnetje lijkt dan ook de onontkoombare leuze waarmee de schrijfster haar hele levensloop - en haar schrijverschap - verstrengeld ziet. Kunstenaar zijn is volgens Op de Beeck niet iets dat je zomaar ambieert, maar iets dat wezenlijk deel uitmaakt van jezelf. Iets dat je niet gewoon doet omdat je het wil, maar omdat je het moet, omdat je het bent, en altijd al bent geweest. “Ondanks het feit dat ik historisch lang gewacht heb om eindelijk eens de moed bij elkaar te schrapen en te durven debuteren, ben ik het wel altijd al geweest: een schrijver”, zegt ze.

Waarom ze dan toch zo lang getreuzeld heeft? “Omdat schrijven heel veel moed vraagt én ook wat vaste grond onder de voeten. Jezelf helemaal binnenstebuiten keren, en het resultaat van al die zelfreflectie dan met een kaft errond de boekhandel inpleuren, beschikbaar voor iedereen om er zijn of haar zeg over te doen, dat vraag evenwicht”, zo klinkt het.

Over kinderen en ouders 

Voor dat evenwicht heeft de schrijfster hard en lang moeten knokken. Een eerste blik op de weg die ze daarin heeft afgelegd, krijgen we na een fragmentje uit Radio Gaga, de reality show waarin acteurs Joris Hessels en Dominique van Malder met hun zelfgebouwde mobiele radiostudio naar verschillende locaties in België trokken om er radio te maken.

“Een van de verschrikkelijkste wendingen in de psychologie van de mens is dat kinderen vaak veel te sterk zijn”, zegt Op de Beeck na het horen van het verhaal van de achtjarige Danny die revalideert na het oplopen van ernstige brandwonden. “Kinderen die niet krijgen wat ze eigenlijk nodig hebben van hun ouders – veiligheid, liefde, waardering, aandacht – zullen nooit zeggen dat ze een slechte vader of moeder hebben, maar zullen daarentegen altijd de schuld bij zichzelf leggen. Omdat niet krijgen wat je nodig hebt van die ene persoon die er normaal altijd voor jou zou moeten zijn, een realiteit is die té grauw is om te aanvaarden.”

Op de Beeck waarschuwt dan ook dat het net die kinderen zijn die altijd glimlachen, zich altijd sterk houden en hun eigen noden verloochenen om naar de buitenwereld (en hun eigen ouders) toe een façade van dienstbaarheid, flinkheid en geschiktheid op te zetten, net diegenen zijn waar we ons het meeste zorgen over moeten maken.

Over hunkeren naar liefde 

Dat ze boekgewijs zelf ook wel iets heeft met beschadigde kinderen, merkt presentator Thomas Erdbrink op. Dat moet Op de Beeck met weemoed in de glimlach bevestigen. “Ik vind kinderen die niet gezien worden, één van de grootste onrechten die er bestaan. Omdat ze het meestal zelf niet kunnen zeggen, geef ik hen graag een stem.”

Dat ze ooit ook zelf behoorde tot die eerste categorie, laat ze vooralsnog in het midden. Al wordt dat later in het verhaal vanzelf wel duidelijk. Met een afstandelijke vader die dronk en een moeder die “naar eigen vermogen het beste deed om haar kinderen groot te brengen, maar daar tegen wil en dank niet zo bijster goed in slaagde, kan Op de Beeck haar jeugd in twee woorden samenvatten: “Grenzeloze eenzaamheid”. “Ik hoef daar niet flauw over te doen, ik heb lang alles alleen moeten dragen. Ik was het keurige kind dat alles deed wat van een kind verwacht werd en dat er bovendien alles aan gedaan heeft om haar ouders te redden. Een erbarmelijke poging die bij voorbaat gedoemd was te mislukken, natuurlijk.”

Volgens Op de Beeck bestaat er dan ook maar één soort van onvoorwaardelijke liefde, en dat is die van kinderen voor hun ouders. “Niet alle ouders kunnen oprecht liefde voelen voor hun kinderen, maar kinderen kunnen nooit om de onvoorwaardelijke loyaliteit naar hun ouders toe heen. Kinderen zullen altijd blijven verlangen naar liefde en aandacht, dat zit ingebakken.” Wie die liefde, aandacht en waardering niet krijgt, zal volgens de schrijfster altijd achter blijven met een soort gemis. “Ook al heb je als volwassene je eigen leven uitgebouwd en weet je rationeel wel beter, je zal naar die verloren liefde altijd blijven hunkeren.”

Over eenzaamheid en zelfdoding 

Een van de donkerste hoekjes uit de innerlijke wereld van Op de Beeck krijgen we te zien na een fragmentje uit The Bridge, een documentaire van Eric Steel waarin hij één jaar lang de Golden Gate-brug in San Francisco filmt - op dat moment de populairste zelfmoordbrug ter wereld. Dat ze ook ooit aan de andere kant van de reling stond, vertelt de schrijfster. Gewapend met een fles slechte wijn, iets te veel eenzaamheid en wat donkere gedachten.

Wat mensen er dan toe drijft om daar te gaan staan, vraagt Erdbrink zich af. “Een soort van diepgewortelde angst dat het nooit eens in orde komt met dit leven. Samen met een diep gevoel van afwijzing, isolement en velerlei soorten verdriet waar je geen woorden voor vindt en die je dus ook niet kan overbrengen.”

Dat ze bovendien eigenlijk helemaal niet dood wilde – net als het overgrote merendeel van de mensen overigens, merkt Op de Beeck vervolgens op. “Er is een groot verschil tussen dood willen en willen dat het ophoudt. Het is waarschijnlijk het laatste waar al de mensen die kiezen voor het eerste, eigenlijk naar op zoek zijn. Het is bijzonder pijnlijk en erg tragisch dat al die mensen niet begrepen hebben dat er in de meerderheid van de gevallen wel degelijk een weg naar beter is: als je maar wilt en durft en de juiste hulp krijgt.”

Over rommel onder het tapijt 

Een leus waar de schrijfster zich in dat opzicht dan ook helemaal achter zet is “iedereen in therapie”. “Wij zijn meesters in het wegkijken. Allemaal hebben we de vervelende neiging om de andere kant op te kijken, de donkere kantjes ons eigen leven te schuwen, alle rommel onder een tapijt te vegen en er vervolgens met beide voeten pal te gaan opstaan.” Nochtans is het precies in het aankijken van de vuiligheid, het analyseren van het trauma en het vol aangaan van de confrontatie met het verleden, dat de verlossing ligt. “Het is niet makkelijk, maar wie de moed vindt om te durven kijken, zal daar eindeloos voor beloond worden."

Hoe het voelt als je durft kijken, vraagt Erdbrink. “Dat voelt alsof je na ál die foute keuzes, eindelijk eens een keuze voor goede mensen kan maken. Dat je kan denken ik schrijf dat boek gewoon, ik pak het leven zelf in handen en doe er iets mee. Het is een immense blijheid en een tomeloze vrijheid die je overvallen: alsof ineens alles in het leven mogelijk wordt."

Over troeven en gebreken 

Ondanks de lange weg die ze al heeft afgelegd, en de resultaten die ze daar geboekt heeft, zal er zich toch altijd een klein stukje eenzaamheid in hoofd en hart blijven nestelen, geeft Op de Beeck toe. Maar daar heeft ze dan weer het schrijven voor. “Ondanks het feit dat ik geloof dat iedereen van elk soort trauma kan herstellen, blijft er wel altijd nog een soort restwaarde. Een stukje verpletterende leegte die altijd tussen het ‘ik’ en ‘de ander’ blijft liggen omdat niemand exact dezelfde dingen meemaakt als jij, niemand exact kan weten hoe je je voelt of wat je hebt doorgemaakt.”

Wat schrijven daar volgens haar aan kan doen? "Schrijven is een al op voorhand vergeefse poging om die absolute eenzaamheid voelbaar te maken en om die leegte te vullen. Het je hele existentiële worsteling inschakelen om er toch iets mee te doen. Het gevecht verbeelden in woorden en zinnen en daardoor iets produceren waar iemand anders ook echt iets aan heeft."

"Beseffen dat je grootste noden en gebreken, ook net je grootste troeven zijn, dát is iets om blij van te worden", besluit ze.