Hoe bakfietsouders de kloof vergroten
De zogenaamde 'bakfietsouders' mijden de concentratieschool in de eigen buurt. Dat stelde een juf van een Antwerpse concentratieschool in onze weekendkrant. Socioloog Dirk Jacobs herkent het beeld. "Ouders willen het beste voor hun kind, maar dat heeft gevolgen voor de schoolsamenstelling."
"Waar blijven de kindjes van de bakfietsouders?", stond boven een interview met juf Els Cespedes in onze weekendbijlage 'Zeno'. Ze vertelde over haar werk in een concentratieschool in de Antwerpse wijk Seefhoek.
Ze is trots, maar ook wat ontgoocheld. De basisschool Sint-Aloysius doet het volgens haar kwalitatief goed, maar toch brengen niet alle buurtbewoners hun kinderen naar ‘haar’ school. De zogenaamde bakfietsouders fietsen de schoolpoort voorbij. "Die gezinnen zijn zogezegd open van geest, maar ze proberen het niet eens", vertelde ze.
Socioloog Dirk Jacobs publiceerde voor de Koning Boudewijnstichting eind augustus zijn onderzoek over de PISA-tests van het Belgisch onderwijs in 2015. Sociaal-economisch behoort ons onderwijssysteem tot de minst gelijke in de geïndustrialiseerde, democratische landen. De conclusie luidt dat "ons onderwijs er niet in slaagt leerlingen met een migratieachtergrond op hetzelfde prestatieniveau te tillen als andere leerlingen".
Dat komt volgens Jacobs deels door segregatie. "De sociaal-economische schaal van de buurt ligt gemiddeld hoger dan die van de buurtschool." Dat betekent dat hoogopgeleide, welvarende ouders een meer afgelegen school verkiezen als die volgens hen beter is dan de buurtschool.
Sociale mix
Dat kan leiden tot concentratiescholen, die niet per se goed zijn voor de kwaliteit van het onderwijs. Leerlingen uit kwetsbare milieus zitten dan op een school die hen doorgaans minder stimuleert. In zijn studie stelt Jacobs: hoe geringer de segregatie, hoe effectiever het onderwijs. De komst van de kroost van een middenklassegezin naar een concentratieschool is dus zeker gewenst.
"Ik begrijp de vrees van ouders. Iedereen wil het beste voor zijn kind", stelt Jacobs. Hij beklemtoont dat concentratiescholen niet per definitie minder of slecht zijn. Veel scholen kampen met een negatieve reputatie en niet alle ouders leren de school echt kennen.
'Je kind naar een concentratieschool sturen is een uitdaging. Daar moet je niet naïef in zijn'
Organisaties als het Vlaamse School in Zicht proberen dat te verhelpen. Zelf liet Jacobs zijn dochter naar een Brusselse concentratieschool gaan, samen met generatiegenootjes met een vergelijkbare sociaal-economische achtergrond. "De school doet het nu, een tiental jaar later, uitstekend."
Op de eerste schooldag publiceerde de pedagoog Pedro De Bruyckere van de Arteveldehogeschool een opiniebijdrage in deze krant. "Het beste willen voor je kind, wat is daar mis mee?" Hij stelt dat kinderen van middenklasseouders worden bedolven onder de kansen, waardoor de kloof met kinderen die niet zoveel kansen krijgen vergroot. "Als u me vraagt of er een verband is tussen ‘het beste voor je kind willen’ en de ongelijkheid in onze samenleving, is het antwoord ja. De goedbedoelde wens zorgt voor verschillen."
Volgens De Bruyckere is een sociale mix in de buurtschool niet enkel belangrijk voor leerlingen met een kwetsbare achtergrond. Een goede weerspiegeling van de eigen omgeving, met hoog- en laagopgeleide ouders, is goed voor meer verdraagzaamheid. "Vooral het ontmoeten van buurtgenootjes – mensen uit de omgeving – is belangrijk."
Streefklasse
In zijn opiniebijdrage haalt De Bruyckere enkele concrete voorbeelden aan van gevallen waarin gegoede kinderen door kansen te krijgen de positie van minder gegoede kinderen in het gedrang brengen. Door de maximumfactuur vinden veel scholen het bijvoorbeeld moeilijk nog zwemlessen te organiseren. Er bestaat intussen een ruim buitenschools aanbod, waar kinderen van gegoede ouders kunnen oefenen. Dat is goed, behalve voor wie dat niet kan betalen.
Een eenduidige oplossing hebben Jacobs en De Bruyckere niet. "Je kind naar een concentratieschool sturen is een uitdaging. Daar moet je niet naïef in zijn", stelt Jacobs. De Bruyckere verwijst naar een Deense studie die effectieve maatregelen aanbrengt. In de studie wordt ingezet op een gerichte aanpak, met eventueel extra ondersteuning voor de leerling. De kloof helemaal dichten is een utopie.
'De echt relevante vraag is hoe we de grote verschillen tussen scholen kunnen verminderen en gelijke kansen kunnen versterken'
De rol van de bakfietsouder in het vergroten van de sociaal-economische kloof leidde in de Verenigde Staten tot uitgebreid onderzoek. Socioloog Elizabeth Currid-Halkett beschreef de zogenaamde ‘streefklasse’. Het is de hoogopgeleide middenklasse die zich niet onderscheidt met een Rolex of sportwagen, maar met intellectuele en culturele kennis. Geld gaat naar opleiding en gezondheid.
In haar boek The Sum of Small Things, dit jaar uitgebracht, stelt ze dat de streefklasse "ernaar streeft een beter mens te worden door het maken van de moreel juiste keuzes". Ondanks het belang dat ze aan morele keuzes hecht, vergroot de streefklasse volgens de Amerikaanse onderzoeker de ongelijkheidskloof. In haar observaties stelt ze vast dat "de streefklasse gesloten, kleingeestig en hooghartig kan overkomen". Een gevoel van morele superioriteit is nooit veraf.
Hippe buurtschool
Jacobs vindt dat Currid-Halkett weinig nieuws vertelt. "De Franse socioloog Pierre Bourdieu beschreef al in 1979 hoe opleidingsniveau en klassenpositie zich uiten in specifieke levensstijlen. En ja, dat werkt door tot bij de schoolkeuze. Het kan in dat licht trouwens net zo goed 'hip' worden om je kind wél naar de buurtschool te sturen. Laten we wel wezen: de echt relevante vraag is hoe we de grote verschillen tussen scholen kunnen verminderen en gelijke kansen kunnen versterken. En dat is niet alleen de verantwoordelijkheid van de spreekwoordelijke bakfietsouder."