Yanis Varoufakis: "Europa beleeft opnieuw een 1930-moment"

We herinneren ons Yanis Varoufakis als de flamboyante financiënminister die met zijn Yamaha XJR naar kabinetsraden reed en in Brussel een zware strijd voerde met de machtige bedenkers van het strenge besparingsplan voor Griekenland. Die laatsten gaven niet toe, waarna een gedesillusioneerde Varoufakis na amper zes maanden opstapte en van het wereldtoneel verdween.

Maar nu is de Griekse non-conformist/econoom terug: zijn beweging DiEM2025 staat op het punt om te transformeren tot een Europese politieke partij en zijn nieuwe boek Volwassenen onder elkaar wordt door The Guardian omschreven als ‘een van de beste politieke memoires sinds mensheugenis’. Het boek doet heel wat stof opwaaien. Niet het minst omdat Varoufakis de mythe doorbreekt dat topfiguren als IMF-directeur Christine Lagarde, de machtige Duitse financiënminister Wolfgang Schäuble, Angela Merkel en de Nederlander Jeroen Dijsselbloem in de Griekse schuldtragedie op dezelfde lijn zaten en ervan overtuigd waren dat hun maatregelen Griekenland en Europa zouden redden.

“Het tegendeel is waar”, zegt Varoufakis. “Het probleem was dat de hoofdrolspelers bijzonder verdeeld waren en dat ik niet wist met wie ik moest onderhandelen en wie nu precies de eindbeslissing moest nemen. Je had een groep zeer koppige hardliners die het Grieks besparingsplan zonder enige vorm van menselijk medeleven door onze strot wilden duwen. 

"Zo was er Klaus Regling, het hoofd van het Europees Financieel Stabiliteitsfonds. Op het moment dat Griekenland amper nog geld had om zijn IMF-schuld terug te betalen, legde ik Regling mijn dilemma voor: ‘We kunnen het IMF enkel terugbetalen als we onze pensioenkassen leeghalen. Wat zou u in mijn plaats doen?’ Regling moest hierover amper nadenken. ‘Het IMF terugbetalen is imperatief’, zei hij. Toen ik dit aan Christine Lagarde voorlegde, kreeg ik een totaal ander antwoord: ‘Dat is een no brainer Yanis’, zei deze bijzonder verstandige en pragmatische vrouw. 'Je kunt de Griekse gepensioneerden niet aan hun lot overlaten. Laten we samen een andere oplossing zoeken.'”

Was er tijdens de onderhandelingen dan geen enkele sterke persoonlijkheid die een evenwichtig compromis kon doorduwen?

“Wat me telkens weer opviel, was dat we op het moment van de eindbeslissing in een sfeer terechtkwamen waar geen democratische of economische regels meer golden maar wel de wetten van een deep establishment dat vertakkingen heeft met de financiële wereld. 

"Alles werd gedicteerd door een obscure logica die lang geheim bleef: het Griekse besparingsplan was in feite een reddingsplan voor enkele Franse en Duitse banken die aan Griekenland zware leningen hadden verstrekt. Die leningen moesten koste wat kost terugbetaald worden met nieuwe leningen die werden opgehoest door Europese belastingbetalers. Het geld was zogezegd voor Griekenland bestemd, maar in feite werden de miljoenen doorgesluisd naar Franse en Duitse banken die er hun putten mee konden dichten. Nooit was het de bedoeling om de Griekse bevolking te redden. Het was een pure cover-up die geen enkele vorm van heronderhandeling toeliet. 

"Zelfs Wolfgang Schäuble, die ik in mijn boek echt niet wou demoniseren, wist dat maar al te goed. En hij wist ook dat de kwaliteit van de Griekse reddingsmaatregelen ondermaats was. Schäuble is geen slechte mens, maar een man met een diep geloof in Europa, die probeert om er het beste van te maken. Maar ook hij is een slachtoffer van een fout systeem. 

"Wat ik de Europeanen met mijn boek duidelijk wil maken, is dat Europa momenteel de verkeerde instellingen heeft die onder geen enkele democratische controle staan en het slechtste in de mens naar boven halen.”

Wat is de impact van het uiteindelijke besparingsplan op het dagelijkse leven van de Griekse bevolking?

“Die impact is samen te vatten in drie woorden. Permanent. Grote. Depressie. Wist je dat onlangs werd beslist dat Griekse ondernemingen 100 procent van hun belastingen voor volgend jaar nu al moeten betalen? De staat heeft immers dringend geld nodig om zijn schulden af te lossen. Een beter recept om een land voorgoed te vernietigen is er niet. Zowel grote als kleine ondernemingen sluiten hun deuren of trekken naar buurland Bulgarije, waar ze slechts 10 procent belastingen moeten betalen. 

"Nog erger is dat onze jongeren meer dan ooit massaal emigreren: onze beste breinen en talenten vertrekken naar het buitenland. Dat is een onomkeerbare kost: want zodra die mensen families stichten, vestigen ze zich definitief in hun nieuwe land en komen ze nooit meer terug naar Griekenland.”

Uit uw boek blijkt dat u als financiënminister vooral moest opboksen tegen Wolfgang Schäuble en dat Angela Merkel niet veel deed om haar financiënminister tegen te houden. Diezelfde Merkel zal eind deze maand hoogstwaarschijnlijk opnieuw tot bondskanselier verkozen worden. Is dat voor u geen bittere ironie?

“Merkels herverkiezing is niet ironisch, maar onvermijdelijk, en dat heeft alles te maken met het feit dat de Duitse sociaaldemocraten zich irrelevant hebben gemaakt. De SPD-leiders Sigmar Gabriel en Martin Schulz hebben de agenda van Merkel klakkeloos overgenomen waardoor ze simpelweg geen waardige tegenstander kunnen zijn van de CDU. Kiezers gaan bijna altijd voor the real thing.”

Voor velen heeft Merkel een dubbel gezicht. Met de Griekse schuldencrisis gedroeg ze zich als een die hard conservatief maar tijdens de vluchtelingencrisis ontpopte ze zich tot een progressieve humaniste. Wie is volgens u de echte Merkel?

“Merkel is door en door een politicus en ze speelt het politieke spel op een sublieme manier. Soms gedraagt ze zich als een conservatief en soms grijpt ze naar progressieve ideeën: al naargelang het haar uitkomt. Toen ze de deur opendeed voor de vluchtelingen uit Syrië publiceerde ik over Merkel een artikel waarin ik haar bejubelde en waarin ik schreef dat ik voor het eerst sinds lang weer trots was om Europeaan te zijn. 

"Maar haar gulhartigheid duurde maar een maand, want al snel droeg ze de Oostenrijkse regering op om de grenzen met de Balkan te sluiten en even later kwam ze met die afgrijselijke Turkije-deal, die erop neerkomt dat Europa een enorme omkoopsom aan dictator Erdogan betaalt zodat Europa zonder schuldgevoel zijn internationale rechten inzake vluchtelingen kan schenden. Om het even samen te vatten: Merkel is een politieke opportuniste.”

Een andere hoofdpersonage uit uw boek is Jeroen Dijsselbloem: Nederlands minister van Financiën en voorzitter van de Eurogroep. U had enkele zware aanvaringen met de man. Bij de recente Nederlandse verkiezingen verschrompelde zijn PVDA van 38 naar 9 zetels. Welk gevoel weekt dat los bij u: plezier, medelijden?

“Nee, plezier zou ik het niet noemen. Onverschilligheid is het woord dat het best samenvat hoe ik over Jeroens nederlaag denkt. Weet u: Jeroen was tijdens de Griekse schuldencrisis nooit een belangrijke speler. Hij was altijd de efficiënte agent van Wolfgang Schäuble; in die mate dat hij het spel soms harder speelde dan Schäuble zelf. Jeroen was een uitvoerder: niet meer. Maar om het nog even over een belangrijkere kwestie te hebben: wilt u weten waarom de sociaaldemocraten overal in Europa zulke grote nederlagen leiden?

Ga uw gang.

“Mijn verklaring is simpel. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw waren socialistische partijen vooral bemiddelaars tussen het industrieel kapitaal en de arbeiders. Hun rol bestond erin om fabrieksbazen en arbeiders rond tafel te krijgen en eerbare compromissen te sluiten die de bazen economische continuïteit garandeerden en de arbeiders wat meer rechten gaven. In ruil voor die stabiliteit gaven de industriëlen een deel van hun winsten aan de staat om ziekenhuizen en scholen te betalen. 

"Maar vanaf de jaren tachtig neemt het belang van de industriële sector af en neemt de invloed van de financiële en de dienstensector snel toe. De sociaaldemocraten sloten een nieuw pact, deze keer met de financiële wereld. De deal was dat de sociaaldemocraten voor een deregulering van het bankwezen zouden zorgen en dat de banken een deel van hun winsten afstonden om de welvaartsstaat in stand te houden.

“Maar het probleem met bankiers is natuurlijk dat wanneer je hen toestaat om een moord te plegen, ze dat ook daadwerkelijk doen. De deregulering ontspoorde: op een bepaald moment hadden ze zoveel rare constructies en kunstmatig geld gecreëerd dat de boel in elkaar stortte.”

De financiële crisis van 2008.

“Juist. Op dat moment hadden de bankiers de sociaaldemocraten allang in hun pocket. De bankiers hadden hun mooie kantoren betaald, hun verkiezingscampagnes en hun peperdure adviseurs. Hierdoor waren de sociaaldemocraten niet in een positie om de bankiers te bellen met de boodschap: ‘Luister eens, jullie hebben het verknoeid. Geen haar op ons hoofd dat eraan denkt om jullie failliete banken te redden. Wat we wel gaan doen is de bankroetbanken nationaliseren.’ 

"Dat laatste is nochtans het standaardrecept om de gevolgen van een bankenfaillissement te minimaliseren. Na 2008 zouden zowel de Verenigde Staten, Zweden als Zuid-Korea zich aan dat recept houden. Maar niet zo Europa: in plaats van een verstandige en niet-corrupte deal te sluiten, zetten onder andere de sociaaldemocraten vrijwel meteen een reddingsoperatie op poten om hun bevriende bankiers te redden. Uiteraard maakten ze zich op die manier politiek totaal irrelevant.”

U wilt dat politieke vacuüm opvullen met uw politieke beweging DiEM2025. Wat is de belangrijkste doelstelling van uw nieuwe project?

“Het belangrijkste doel is om Europa te redden door Europa te democratiseren. Momenteel bevinden we ons in het tijdperk van de desintegratie. Aan de ene kant heb je het diepe establishment waarvan de leden de realiteit van de crisis ontkennen en koppig blijven beweren dat hun beleid werkt. De business as usual-bende. Aan de andere kant heb je wat ik de nationalistische internationale noem: extremistische bewegingen die voor de ontbinding van Europa pleiten: Front National, Alternative für Deutschland, Wilders, Gouden Dageraad. 

"DiEM2015 stelt vast dat de Business as Usual-groep en de nationalistische internationale geen vijanden zijn maar elkaar versterken. Macron had Le Pen nodig om verkozen te worden en Le Pen had tegenstanders als Macron nodig om zo groot te worden. Wat wij als de grote problemen beschouwen, zien zij als strategische voordelen: ondemocratische machtsorganen zoals de Eurogroep, ondoorzichtige beslissingen en een dominantie van machtige multinationals ten nadele van de wil van de burgers.”

Is het de bedoeling dat DiEM2025 zich transformeert tot een politieke partij?

“Daarover hebben we momenteel een intern debat waarover eind oktober gestemd zal worden. Een van de voorstellen is dat we een politieke beweging blijven die met activisme en beleidsvoorstellen druk uitoefent op bestaande politieke partijen. Persoonlijk ben ik voorstander van de andere optie: we registreren DiEM2025 in alle Europese landen en nemen in 2019 deel aan de volgende Europese verkiezingen.”

De beelden waren dramatisch: na uw ontslag als financiënminister op 6 juli 2015 stapt u op uw motor, waarna u wegrijdt. Velen dachten dat daarmee de politieke carrière van Varoufakis ten einde was. Niet dus.

“Heel eerlijk: voor mij doet het er eigenlijk niet toe of juli 2015 al dan niet het einde was van mijn politieke carrière. Ik heb veel interesses in mijn leven: politiek, economie, muziek, kunst, literatuur. Of ik nu in de regering zit of niet: voor de wereld en voor mezelf is dat irrelevant. Wat wél relevant is, is dat Europa opnieuw op een verschrikkelijk kruispunt is beland. We zitten met regimes die onlangs het einde van een zware crisis bejubelden, terwijl ze helemaal niet inzien dat er opnieuw een zware economische en politieke crisis aankomt. We moeten daaraan iets doen, en ik voel me verantwoordelijk. 

"Ik herinner me nog dat ik als jongeman mijn grootvader vroeg wat hij na de grote depressie van 1929 had gedaan om die crisis en de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog te stoppen. Hij keek me verbaasd aan en zei: ‘Eigenlijk niet veel, Yanis.’ Ik vind dat ik niet het recht heb om hetzelfde te doen. Want opnieuw zit Europa in een 1930-moment. We kampen met de gevolgen van een zware economische crisis en moeten nu vermijden dat we net als vorige eeuw in de afgrond belanden. Voor mensen als ik die niet in het hiernamaals geloven is er dan maar een oplossing: nu handelen.”

Op zaterdag 9 september is Yanis Varoufakis in de Brusselse BOZAR voor DiEM25’s 'Real State of the Union'.

Op 19 september verschijnt bij De Geus Volwassenen onder elkaar van Yanis Varoufakis.

************************************

Wie is Yanis Varoufakis (1961)

-Geboren in Athene

-Studeerde wiskunde en economie aan de universiteiten van Essex en Birmingham.

-Was docent aan de universiteiten van Essex, East Anglia, Cambridge, Sydney, Houston en Athene

-Van 27 januari tot 6 juli 2015 was Yanis Varoufakis Grieks minister van Financiën en deed hij vruchteloze pogingen om met Europese leiders een alternatief herstelplan voor Griekenland te onderhandelen. Europa hield vast aan zijn streng besparings-en terugbetalingsplan.

-Februari 2016: Varoufakis stelt zijn politieke beweging DiEM2025 voor in Berlijn

-Zomer 2017: publicatie van het ophefmakende boek Adults in the room, my battle with Europe’s deep establishment. Nu vertaald in het Nederlands als Volwassenen onder elkaar.