Aung San Suu Kyi: een bejubelde Nobelprijs-winnaar die massamoord goedpraat, het bestaat

Er was een tijd dat zij in de galerij van goede mensen naast Nelson Mandela en Martin Luther King mocht staan: Aung San Suu Kyi, de Birmese dissidente die in 1991 de Nobelprijs voor de Vrede won.

Deze tengere, mooie dame met de bloemen in het haar, had dan ook alles om uit te groeien tot een heldin van de mensenrechten. Enkel haar afkomst maakte al dat ze voor vele Birmezen ongenaakbaar was: ze is de dochter van onafhankelijkheidsheld generaal Aung San, die in 1947 werd vermoord. Daarom was ze voorbestemd om in 1988 aan het hoofd te komen van een populaire revolte tegen een militaire junta. In de geest van de Indiase vrijheidsstrijder Mahatma Gandhi riep Aung San Suu Kyi de bevolking op om vreedzaam op te komen voor hervormingen en vrije verkiezingen. Ze richtte een eigen partij op: de National League for Democracy (NLD), die zich opmaakte om de verkiezingen te winnen.

Maar de opstand werd gewelddadig onderdrukt, waarna de legertop een coup pleegde en gedurende meer dan een kwarteeuw met ijzeren hand zou regeren. Bijna heel die periode stond Suu Kyi onder huisarrest. Slechts af en toe mocht ze bezoek ontvangen van medestanders en westerse journalisten. De zeldzame interviews en portretten leverden een beeld op van een standvastige dame die in haar koloniale villa aan het meer op betere tijden wachtte. Ze vertelde haar bezoekers dat ze veel mediteerde, Frans en Japans aan het leren was en – op momenten dat het haar te veel werd – aan haar piano ging zitten om Bach te spelen.

The Lady was haar bijnaam en toen ze in 1991 de Nobelprijs won, werd ze gelauwerd als “een buitengewoon voorbeeld van iemand die macht aan de machtelozen geeft”.

Niemand die kan betwisten dat Aung San Suu Kyi enorm veel opofferde voor haar politieke strijd. Haar Britse man Michael Aris en twee zonen Alexander en Kim leefden in Groot-Brittannië en mochten haar al die tijd niet bezoeken. Toen Aris in 1999 aan terminale kanker leed en op sterven lag, stond Suu Kyi voor een verschrikkelijk dilemma: naar Groot-Brittannië reizen en het risico nemen dat ze daarna Myanmar niet meer binnen mocht, of in haar land blijven. Ze koos voor de tweede optie.

Haar standvastigheid bracht de junta in een kwetsbare positie. De militairen hadden misschien wel de wapens en de absolute macht, maar Suu Kyi zorgde ervoor dat het Westen een steeds hogere muur van sancties rond Myanmar optrok.

Dat laatste was de belangrijkste reden waarom de junta besliste om de wereldberoemde dissidente in 2010 definitief vrij te laten. Twee jaar later nam de NLD voor het eerst deel aan deeltijdse verkiezingen en belandde Suu Kyi als oppositieleider in het parlement. Nog eens vijf jaar later haalde de NLD bij de nationale verkiezingen een monsterscore door twee derde van de zetels te veroveren.

Behandeld als paria's

Suu Kyi kwam aan het hoofd van de regering. Het officiële presidentschap werd haar ontzegd omdat de grondwet bepaalt dat een ouder van buitenlandse kinderen geen president mag worden.

Maar dat laatste kon de jubelstemming niet bederven: de internationale gemeenschap vierde de overwinning van een van ’s werelds belangrijkste vrijheidsiconen en geleidelijk lieten de VS en de EU hun sanctiemuren zakken, waardoor Myanmar steeds meer als een beschaafde handelspartner werd beschouwd.

Dit prachtverhaal vloekt met de mensenrechtentragedie die zich sinds augustus in de Birmese deelstaat Rakhina afspeelt. Na een bloedige strafexpeditie van het leger die het leven kostte aan zeker duizend mensen, vluchtten 150.000 Rohingya-moslims naar buurland Bangladesh. 80 procent van hen zijn vrouwen en kinderen.

Rohingya’s worden al decennialang gemarginaliseerd door de boeddhistische meerderheid. Ze zijn slachtoffer van bot racisme, hebben geen recht op de Birmese nationaliteit en mogen ook niet werken. In feite worden ze behandeld als de Indiase paria’s.

De geweldscampagne tegen de Rohingya’s flakkerde al in 2012 op, maar kwam de jongste weken tot een nooit gezien hoogtepunt. Birmese troepen omsingelen dorpen, moorden alle burgers uit en zetten alle woningen in lichterlaaie. Satelliet­beelden tonen aan dat volledige dorpen werden verschroeid. Aan de grens met Bangladesh worden mijnenvelden aangelegd die moeten voorkomen dat de gevluchte Rohingya’s ooit nog naar Myanmar terugkeren. Ondertussen krijgen humanitaire organisaties, mensenrechtenrapporteurs en journalisten geen toegang tot het getroffen gebied.

‘IJsberg aan misinformatie’

Onvermijdelijk kijkt de hele wereld met stijgende verbazing naar Aung San Suu Kyi. Aanvankelijk was er de evidente hoop dat de Nobelprijswinnaar al het mogelijke zou doen om de geweldsspiraal te stoppen. Een illusie die snel plaatsmaakte voor een ontnuchtering toen Suu Kyi haar stilzwijgen doorbrak door de Rohingya-onderdrukking af te doen als fake news. Ze had het over een “ijsberg aan misinformatie die verspreid wordt om gemeenschappen tegen elkaar op te zetten en de belangen van terroristen te dienen”.

Hoewel bepaalde foto’s over de crisis inderdaad nep waren, blijft de de-factopresident van het land blind voor de vele satellietbeelden, mensenrechten­rapporten en getuigenissen die aantonen dat er zich wel degelijk een etnische zuivering afspeelt.

Ook het feit dat Suu Kyi actief met Rusland en China onderhandelt om te vermijden dat de VN-Veiligheidsraad actie tegen de Birmese regering onderneemt, zorgt voor ongeloof. Uit alles blijkt dat het mensenrechtenicoon geen enkele inspanning doet om een bloedbad te beëindigen. Zelfs een discrete poging om een humanitaire corridor naar het oorlogsgebied te organiseren, is er te veel aan.

“Dat was het moment dat ze als Nobelprijs­winnaar definitief van haar voetstuk viel”, zegt Peter Bouckaert, de Belgisch-Amerikaanse urgentie­directeur bij Human Rights Watch. “Het moment dat ze de humanitaire organisaties veroordeelde omdat die toegang vroegen tot de getroffen dorpen, bezegelde haar lot als vrijheidssymbool.”

Overlappende crises

Bouckaert is helemaal niet verbaasd over de selectieve blindheid van Aung San Suu Kyi. “Myanmar wordt al jaren met twee overlappende crises geconfronteerd. Enerzijds heb je de crisis van de militaire junta, die jarenlang de democratische hervormingen tegenhield. Anderzijds is er de crisis van nationale identiteit, waardoor minderheidsgroepen als de Rohingya gemarginaliseerd worden. Suu Kyi heeft ervoor gekozen om zich enkel op het eerste probleem te concentreren. In het geval van de Rohingya maakte ze de politieke berekening dat haar boeddhistische kiezers nooit zouden aanvaarden dat ze het opneemt voor moslims. Tegelijkertijd wil ze niet het risico nemen om in aanvaring te komen met de generaals die nog steeds erg machtig zijn. Opkomen voor de Rohingya’s komt neer op een confrontatie met de boeddhistische meerderheid én het leger: dat durft ze niet aan.”

De stilte van Suu Kyi over de vervolging van de Rohingya’s is ook niet nieuw. In 2012 was er een vergelijkbare geweldsuitbarsting en hoedde ’s lands belangrijkste opposante zich ervoor om kritiek te uiten op de generaals. Meer nog, tijdens een kritisch interview over de crisis met de Brits-Pakistaanse BBC-journaliste Mishal Husain haalde ze woedend uit: “Niemand heeft me vooraf verteld dat ik door een moslim geïnterviewd zou worden.”

Dat was dezelfde periode waarin toenmalig Amerikaans buitenlandminister Hillary Clinton naar Myanmar reisde en Suu Kyi een raad gaf die deze laatste nooit zou vergeten: “Er is een wereld van verschil tussen het bestaan van een activiste en dat van een politicus.” Het was het moment waarop Suu Kyi als een hagedis van huid veranderde: een beroemde opposante met huisarrest wier kinderen veilig in Groot-Brittannië leven, heeft niets te verliezen en kan zeggen wat ze wil; een politica die op het punt staat een grote meerderheid te halen en rekening moet houden met een overwegend boeddhistische bevolking én meedogenloze generaals, moet haar woorden wikken en wegen en vooral veel zwijgen.

Er is trouwens nog een belangrijke reden waarom Suu Kyi zo begripvol is voor een moordend leger. Ze heeft de generaals in het parlement nodig voor de grondwetswijziging die haar officieel het recht geeft om president te worden.

Peter Popham, Suu Kyi’s belangrijkste biograaf, beschreef dit dilemma onlangs op de Amerikaanse nieuwssite The Daily Beast: “Als Suu Kyi zich luid zou uitspreken over de aanvallen, zou ze in het Westen ongetwijfeld algemeen applaus oogsten. Maar in eigen land is dit de snelste manier om de steun van de Birmese massa te verliezen.” Popham suggereert zelfs dat de militaire strafcampagne tegen de Rohingya’s bewust is aangewakkerd om Suu Kyi in een politieke val te laten trappen. “De generaals hoopten dat Suu Kyi de Rohingya’s zou verdedigen waardoor ze haar populariteit zou vernietigen. Als dat klopt, heeft zij niet enkel de generaals teleurgesteld maar ook bewezen dat ze een slim en sluw politicus is geworden. Dat zal haar misschien niet geliefd maken in het Westen, maar schranderheid is voor iedere succesvolle politicus een noodzakelijk attribuut; zelfs voor die politici die wij zo graag als heiligen koesteren.”

Peter Bouckaert van Human Rights Watch ziet dat anders. “De toekomst van Myanmar hangt af van de manier waarop de regering omgaat met de vele minderheden in dat land. Als Nobel­prijs-winnaar heeft Suu Kyi de plicht om etnische verzoening na te streven, hoe moeilijk dat ook moge zijn. Door in deze vuile oorlog de kant van de generaals te kiezen, ondermijnt zij de toekomst van haar land.”

Volgens Bouckaert zijn de generaals in hun politieke berekeningen nog vele malen sluwer dan Aung San Suu Kyi: “Ze misbruikten haar als boegbeeld om wereldwijd krediet te winnen en van de internationale sancties af te raken. Maar in feite bleef Myanmar inzake mensenrechten een bijzonder problematisch land. De militairen gebruikten haar als een menselijk schild tegen wereldwijde kritiek. Nu zijn we op een punt gekomen dat Suu Kyi zich niet enkel meer door de generaals laat misbruiken maar actief participeert in een politiek van gruweldaden. Ze is een lijn overgestapt.”

Desmond Tutu, eveneens Nobelprijs-winnaar en vrijheidsicoon, zegt hetzelfde over zijn ‘geliefde zuster’. “Stilzwijgen is een al te grote prijs om president van Myanmar te zijn. Een land dat niet in vrede leeft met zichzelf, dat er niet in slaagt om de waardigheid en het zelfrespect van al zijn inwoners te erkennen en respecteren, is geen vrij land”, schrijft Tutu. “Het klopt niet dat een symbool van gerechtigheid zo’n land leidt.”