Madrid haalt zoals verwacht het onderste uit de kan om het referendum tegen te houden dat Catalonië op 1 oktober wil houden over over onafhankelijkheid. De machtsstrijd tussen de Spaanse en Catalaanse regering verhardt, nu de datum dichterbij komt. Het Catalaanse parket gaf gisteren alle politiediensten de opdracht het referendum te verhinderen, en dreigde met gerechtelijke vervolging voor wie er toch aan meewerkte. Vandaag opent het een onderzoek naar meer dan 700 Catalaanse burgemeesters. Ook de officiële website van het referendum moet van de rechter offline gehaald worden.

De discussie tussen Spanje en Catalonië over de onafhankelijkheidskwestie, komt ruwweg hierop neer: wie mag beslissen over eventuele onafhankelijkheid van de deelstaten? Volgens Spanje - en de Spaanse grondwet - moeten àlle Spanjaarden daarover beslissen, en niet alleen de betreffende deelstaat. De Catalanen denken daar anders over, en vinden dat zij zelf de enigen zijn die over hun toekomst mogen beslissen. 

De pro-onafhankelijkheidspartijen hebben op dit moment een absolute meerderheid in het Catalaanse parlement, en willen dat momentum gebruiken om de onafhankelijkheid waarvan ze dromen eindelijk te bewerkstelligen. De Spaanse regering gebruikt dan weer de evidente juridische logica om dat tegen te houden. Wetgeving die in Catalonië wordt gestemd om het referendum te houden ondanks een verbod vanuit Madrid, wordt geschorst door het Grondwettelijk Hof. Het Catalaanse parket - dat de wetgeving van dit hoogste gerechtshof uiteraard moet toepassen - is nu de jongste pion in dat spel.

Maar het spel krijgt stilaan absurde gevolgen. 712 burgemeesters hadden zich verenigd op een lijst van lokale besturen die het referendum ondanks alles absoluut willen uitvoeren. Het Catalaanse parket gebruikt diezelfde lijst nu om een onderzoek tegen hen te openen. En gelast de regionale Catalaanse politie, de Mossos, om eventuele arrestaties uit te voeren. De Mossos vallen dan weer onder de bevoegdheid van de Catalaanse regering. Die zegt: onze prioriteit is - na de aanslagen in Barcelona en Cambrils - de strijd tegen terreur, niet het verhinderen van een referendum.

Lokale besturen worden intussen vermalen door dat opbod. Als hun regering lokalen of ambtenaren vraagt voor de organisatie van het referendum, moeten ze dan luisteren of niet? Of zijn ze strafbaar en dreigt vervolging? Is een schooldirecteur wiens klaslokalen gebruikt worden voor het referendum aansprakelijk? Is een drukker die een opdracht voor verkiezingspropaganda aanvaardt strafbaar? Wat met iemand die een zaal verhuurt voor een verkiezingsmeeting? Nu al doen verhalen de ronde over invallen in drukkerijen op zoek naar stembiljetten, en het verbieden van verkiezingsmeetings. En de Catalaanse politiediensten kregen gisteren heel duidelijk de opdracht om urnen, stembiljetten, verkiezingspropaganda en dergelijke in beslag te nemen.

Al dat opbod werkt ook een verharding van de standpunten in de hand, zeggen sommigen. Catalanen die niet per se onafhankelijkheid willen, zijn geïrriteerd door de onverzettelijkheid van Madrid, en gaan misschien toch meer neigen naar een ja-stem, gesteld dat het referendum gehouden wordt. Anderzijds zullen mensen zich misschien toch laten afschrikken om te gaan stemmen. Bij het vorige - ook al verboden referendum in 2014 - kwamen vooral de Catalanen stemmen die pro onafhankelijkheid zijn, waardoor ruim 80 procent vóór stemde. In de peilingen nu houden voorlopig het ja- en het nee-kamp elkaar in evenwicht, als je de foutenmarge in acht neemt. De Catalaanse regering wil de uitslag respecteren, hoe hoog of hoe laag de opkomst ook is.

De Spaanse bedrijven doen intussen een oproep om dringend werk te maken van een politieke oplossing voor de crisis. Catalonië is economisch de belangrijkste regio van Spanje. Wij willen de Spaanse wetgeving ten volle respecteren en ondersteunen, zegt de belangrijkste federatie van Spaanse bedrijven, maar als deze crisis op de spits wordt gedreven, is dat een gevaar voor de sociale cohesie én voor de economische welvaart in Spanje.