Rusland rolt met de spierballen langs de Oost -Westgrens

Rusland en westerse landen communiceren meer en meer via wapengekletter. Met militair machtsvertoon proberen ze elkaar af te schrikken. Rusland oefent deze week samen met bondgenoot Wit-Rusland op een oorlog met de Navo, tot groot ongemak van buurlanden. Tegelijkertijd traint Zweden op het afslaan van een Russische invasie.

Landen rond de Baltische Zee slaken al maandenlang alarmkreten over de Russische oefening 'Zapad 2017' ('Het Westen'). Litouwen vreest dat Russische militairen na de oefening permanent in Wit-Rusland gestationeerd blijven. Volgens onder meer de Duitse minister van defensie Ursula von der Leyen zijn er maar liefst honderdduizend militairen bij Zapad betrokken.

Rusland laat zijn buurlanden in het ongewisse door geen waarnemers toe te laten. Volgens het Kremlin is dat niet nodig, omdat Zapad maar 12.700 deelnemers telt. Volgens afspraken die in 2011 via de Organisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa (OVSE) zijn gemaakt, mogen buitenlandse inspecteurs trainingen van meer dan 13.000 militairen in Europa bezoeken.

Die afspraak is er niet voor niets. Een buurland kan soms lastig het verschil zien tussen een grootschalige oefening aan de grens of het begin van een invasie. De aanwezigheid van buitenlandse gasten moet voorkomen dat er door een misverstand een oorlog ontstaat.

Verrassingsaanval

Maar Rusland zoekt al een aantal jaren mazen in die regels. Grote oefeningen worden bijvoorbeeld opgeknipt in delen die allemaal net onder de grens van 13.000 militairen blijven. De westerse schatting van 100.000 deelnemers is gebaseerd op de verwachting dat Moskou naast de training in Wit-Rusland oefeningen houdt voor legereenheden en binnenlandse ordetroepen in het westen van Rusland. De vier militaire regio's van Rusland houden namelijk bij toerbeurt een grote oefening. Dit jaar is het westen aan de beurt.

Dat Zapad overgaat in een verrassingsaanval op een buurland is niet waarschijnlijk. Een jaar geleden was het een veel beter moment om de Russische troepen die altijd al in de buurt zijn plots de grens met Estland of Letland over te sturen. Toen waren er in die landen nog geen multinationale Navo-eenheden aanwezig. Die zorgen ervoor dat Rusland bij een aanval meteen een aantal grotere Navo-bondgenoten in het conflict meesleurt. De Verenigde Staten hebben voor de duur van Zapad ook zeshonderd extra militairen naar de Baltische Staten gestuurd.

Maar Zapad draait om meer dan alleen het trainen van militairen. Rusland straalt uit dat het bereid is krachtdadig op te treden langs de eigen grens. Het oefenscenario van Zapad in 2013 bevatte bijvoorbeeld een nucleaire aanval op de Poolse hoofdstad Warschau. Dit keer is een deel van het machtsvertoon mogelijk ook een waarschuwing aan bondgenoot Wit-Rusland. Dat land zoekt al enige jaren voorzichtig toenadering tot de Europese Unie. Toen Oekraïne dat in 2014 vol overtuiging probeerde, liep het slecht af met dat land. Rusland annexeerde de Krim en organiseerde een opstand in Oost-Oekraïne.

^{(lees verder onder de foto)}

In juli was het nog de Navo die aan Rusland duidelijk maakte altijd en overal te kunnen vechten. Het Amerikaanse leger leidde een internationale oefening met 25.000 militairen in Roemenië en Bulgarije. Een deel kwam vanuit Amerika ingevlogen naar een door parachutisten ingenomen vliegveld. Volgens de commandant van alle VS-troepen in Europa, generaal Ben Hodges, was het doel van de manoeuvre dat 'het lijkt en voelt alsof Amerika tien keer zoveel troepen in Europa heeft, zodat we Rusland kunnen afschrikken.'

Ook het neutrale Zweden doet mee. Volgens het ministerie van defensie in Stockholm traint het land deze week voor het eerst in twintig jaar op het afslaan van een grootschalige invasie. Bijzonder is dat Zweden ondanks de officiële politiek van neutraliteit oefent om zich met buitenlandse hulp te verdedigen. Naast 19.000 Zweden doen er ruim duizend militairen mee uit de Verenigde Staten, zes Europese Navo-leden en het neutrale Finland. Daarmee toont Zweden aan Rusland dat het niet alleen bereid is zichzelf te verdedigen, maar in het geval van een oorlog ook niet alleen zal staan.

Op die manier zijn de twee oefeningen van deze week ook een teken van hoe de grens tussen een Russische en westerse invloedssfeer in Europa verhardt. Het neutrale Zweden zoekt toenadering tot leden van de Navo, terwijl Rusland zijn best doet om invloed over Wit-Rusland te houden.

Virtuele separatisten komen tot leven

Wat begon als een naam op de Russische stafkaarten, is in een paar weken tijd uitgegroeid tot een hype op het Wit-Russische internet: het fictieve land Vajsjnoria dat zich moedig teweer stelt tegen dictator Aleksandr Loekasjenko.

Iedereen weet wie de echte vijand is van de oefening 'Zapad 2017': de Navo. Het is echter diplomatiek ongepast het beestje bij het naampje te noemen en dus wordt bij elke oefening een vijand verzonnen. Dit jaar zijn het er drie: Vesbaria, Lubenia en Vajsjnoria. In die eerste twee herken je direct de Navo-lidstaten Litouwen en Polen, maar Vajsjnoria is een ander verhaal.

Vajsjnoria omvat het noord-westen van Wit-Rusland zelf. En laat dat nu net de regio zijn waar Loekasjenko het minste steun geniet onder de bevolking. Zapad 2017 oefent dus het neerslaan van pro-Westers separatisme in eigen land.

Internet-trouvaille wordt steeds echter

Onbedoeld blies Loekasjenko daarmee zijn eigen angstdroom leven in. Op het internet werd het denkbeeldige land steeds realistischer: na een vlag, een wapen en een volkslied, verscheen een heus 'ministerie van buitenlandse zaken' dat in tweets protesteert tegen de 'Russische agressie'.

^{(lees verder onder de foto)}

Het Vajsjnoriaanse 'ministerie' roept Wit-Russische soldaten op tot overlopen. Elke deserteur zal worden ontvangen met 'goelasj, honing en spek'. En elke Wit-Rus kan het Vajsjnoriaanse paspoort aanvragen.

Voor- en tegenstanders van de opstand tegen Loekasjenko beschuldigen elkaar op internet van verraad. Tot echt bloedvergieten zal het niet komen. Het 'ministerie van buitenlandse zaken' van Vajsjnoria beloofde deze week om Minsk niet te zullen bombarderen.