“Zeventig procent van de Vlamingen spreekt weinig of geen vertrouwen uit in de media”, schrijft Leo Neels. Dat zou moeten blijken uit de VRIND-indicatoren van de Studiedienst van de Vlaamse Regering, maar die worden niet helemaal correct geciteerd. De meeste mensen hebben gewoon geen uitgesproken mening over de pers en antwoorden dat ze “niet veel maar ook niet weinig vertrouwen” hebben (48%). “Niet veel en niet weinig” betekent "geen uitgesproken mening” en dat is niet hetzelfde als “weinig of geen vertrouwen”, zoals Leo Neels schrijft. Bij zowat alle gemeten instellingen is “geen uitgesproken mening” overigens de grootste groep. Het onderwijs, de politie en de gemeentelijke administraties zijn uitzonderingen.  

In 2000 had maar 16 procent van de Vlamingen veel of heel veel vertrouwen in de Vlaamse pers. In 2015 (het meest recente cijfer) was dat verdubbeld tot 30 procent. Daarmee is het vertrouwen in de Vlaamse pers de snelste stijger uit de VRIND-tabel.  (Lees verder na de tabel.)

Het aantal mensen met (heel) veel vertrouwen is dus verdubbeld in 15 jaar. Ik vroeg me af of het aantal mensen met (heel) weinig vertrouwen niet tegelijk ook gegroeid was. Met andere woorden: “Zou het kunnen dat de pers gewoon controversiëler is geworden? Met meer uitgesproken voorstanders maar ook meer uitgesproken tegenstanders?” Aan de gepubliceerde VRIND-tabel kun je dat niet zien.

Daarvoor heb ik gedetailleerde cijfers bij de studiedienst opgevraagd. Op basis daarvan kan ik u nu zeggen dat de groep mensen met (heel) weinig vertrouwen in de pers tussen 2000 en 2015 gehalveerd is, in perfect spiegelbeeld dus met het verdubbelde vertrouwen.  (Lees verder na de tabel.)

Omdat het zo ingaat tegen de teneur in het mediadebat vat ik het nog
even heel duidelijk samen: tussen 2000 en 2015 verdubbelde het
vertrouwen in de Vlaamse pers en halveerde het wantrouwen in diezelfde
pers. Geen enkele andere door VRIND gemeten instelling kan zo’n
geweldige stijging in het vertrouwen voorleggen. Dat zijn de cijfers.  

Met die 30 procent zit de Vlaamse pers in de bovenste helft van de tabel, onder onderwijs en politie maar boven de koning, de regeringen, de partijen, de vakbonden en de parlementen.

Met name de jaren 2013, 2014 en 2015 waren boerenjaren voor het vertrouwen in de pers. Er waren in die jaren beduidend meer mensen met uitgesproken vertrouwen (30%) dan met uitgesproken wantrouwen (21 à 25%). Dat is opvallend want gewoonlijk is het - voor heel wat actoren - omgekeerd.  

Bij dit soort cijfers moet je altijd in gedachten houden dat het moeilijk is om een uitgesproken vertrouwen te geven aan een abstract iets. Niemand is geabonneerd op “de Vlaamse pers”. Wanneer VRT zelf het vertrouwen meet, antwoordt vlot 70 procent van de Vlamingen dat ze VRT vertrouwen. (De onderzoeksmethode is anders, de cijfers zijn dus niet helemaal vergelijkbaar, maar het is wel aannemelijk dat er meer vertrouwen is als je een concrete naam opgeeft.) Dat zal voor andere media overigens niet anders zijn.
Op dezelfde manier hebben veel mensen het moeilijk om vertrouwen uit te spreken in “politici” of in “partijen” maar dat verhindert hen niet dat ze veel vertrouwen kunnen hebben in een concrete partij of in een welbepaalde politicus.  

Toch is er geen reden voor euforie.  Mijn bronnen voorspellen me namelijk dat het vertrouwen in de Vlaamse pers in 2016 opnieuw een behoorlijke duik zal nemen. (De cijfers worden over enkele weken gepubliceerd.) En dan stel je je toch de vraag hoe dat komt. Was de pers in 2000 dan zo veel slechter dan de pers in 2015? Verandert ze dan zo wezenlijk in 2016? Of verandert vooral het debat in de samenleving?

Mijn theorie is dat het vertrouwen in de pers op en neer gaat met de polarisering in de samenleving. In 2000 kreeg de pers in de nasleep van de dioxinecrisis veel kritiek omdat ze die crisis overdreven zou hebben voorgesteld. Ik ben het daar niet mee eens, maar dat is een ander debat. Punt is dat de pers mee in het brandpunt van het debat stond. Journalisten werden tijdens boerenbetogingen zelfs fysiek aangevallen. U bent dat misschien vergeten, maar ik niet. Ik zat in een van de belegerde satellietwagens.  Daarna volgt dus 15 jaar van gestaag herstel.

2016 is dan weer het jaar van de aanslagen. Sindsdien worden heel wat discussies scherper gevoerd. Tussen links en rechts, tussen moslims en anderen. De boodschapper komt dan al gauw meer in het vizier. Maar ik geef toe dat het een persoonlijke interpretatie is.  Aan de communicatie­wetenschappers om hier een verhelderend doctoraat over te schrijven.

Leo Neels heeft ook gelijk wanneer hij Cass Sunstein citeert, die zegt dat democratie nood heeft aan een zekere gemeenschappelijkheid. We hoeven het niet met elkaar eens te zijn, maar we moeten het wel eens zijn over ons kader. Wat zijn de wetenschappelijke feiten? Wat zijn valabele argumenten? En we helpen ons volk (wel ja) niet vooruit als we elke andere mening als vijandig of onzin beschouwen. Als we iedereen meteen duiden als “racistisch” of “catastrofaal naïef”.

De media hebben daar een taak in. We hoeven geen applaus van de burger maar we moeten wel een forum blijven voor iedereen. Dat lukt dus beter dan door vele critici wordt aangenomen. Maar zelfgenoegzaamheid is daarbij absoluut uit den boze.

En we moeten ook kwaliteit bieden. Het is cruciaal dat mediabedrijven hun redacties voldoende mensen en middelen geven. En ook de burger moet investeren. Tijd om goede informatie te lezen, te beluisteren en te bekijken, ook als ze de intuïties niet bevestigt. En geld. Een goed medialandschap zal op de een of andere manier altijd geld kosten. Betalen voor een krantenabonnement blijft nog altijd een heel goed idee.

Slotsom is wel dat het vertrouwen in de Vlaamse pers een veel genuanceerder verhaal is dan velen denken.