Wordt AfD de derde partij? Dat is de vraag die veel Duitsers nu het meest bezighoudt

Tijdens haar laatste grote toespraak voor de Duitse verkiezingen in München werd Angela Merkel voortdurend uitgefloten. Het was een opmerkelijk, maar geen nieuw tafereel. Want hoewel iedereen ervan uitgaat dat Merkel morgen met de vingers in de neus de parlementsverkiezingen wint en aan haar vierde ambtstermijn als bondskanselier begint, staan niet alle Duitsers aan haar kant.

"Je merkt toch dat er onder de burgers ook veel ontevredenheid heerst", zei de Nederlands-Duitse politicoloog Maurits Meijers Baumeister eerder al in "De ochtend" op Radio 1. Die onvrede blijkt vooral uit de aanwezigheid van de anti-Europa- en anti-migratiepartij Alternative für Deutschland (AfD).

De rechts-populistische partij zal zo goed als zeker haar debuut maken in het Duitse parlement. En dat debuut zou wel eens sterker kunnen zijn dan eerder werd aangenomen.

Volgens de jongste opiniepeilingen zou de AfD er met 2 procentpunten op vooruitgaan en uitgroeien tot de derde partij van Duitsland. Na de christendemocratische CDU/CSU en de sociaaldemocratische SPD, en vóór de andere kleinere partijen die graag op die felbegeerde derde plaats zouden willen belanden. Een peiling van Forsa in opdracht van het magazine Stern en televisiezender RTL geeft de partij 11 procent, volgens een rondvraag van Insa voor Bild van Insa zou ze zelfs 13 procent halen. 

Eerder deze week voorspelde een peiling van YouGov 12 procent voor AfD, en daarmee ook de derde plaats. Het uiterst linkse Die Linke, dat volgens eerdere peilingen de derde partij zou worden, zou met 10 procent nog enigszins gelijke tred houden, maar de groenen en de liberalen zouden verder wegzakken. Dat peilingen niet zaligmakend zijn, is in het verleden weliswaar al vaak genoeg gebleken, maar YouGov is anderzijds wel het bureau dat als eerste het slechte resultaat van de Tories voorspelde bij de Britse parlementsverkiezingen van juni.

Iets meer dan 10 procent, zo indrukwekkend is het al bij al niet, toch niet vergeleken bij de verkiezingsuitslagen van rechtse populisten in Frankrijk, Oostenrijk, Nederland en de VS. Toch doen de peilingen de bezorgdheid in Duitsland wel toenemen. "Als we pech hebben, zullen ontevreden kiezers een signaal sturen dat verschrikkelijke consequenties zal hebben", zei minister van Buitenlandse Zaken Sigmar Gabriel (SPD, foto) eerder deze maand. "Dan zullen we voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog echte nazi's in de Reichtstag hebben."

Gabriel was daarmee de eerste die het woord "nazi" in de mond nam. Politieke concurrenten waren tot voor kort eerder beducht om de AfD het in Duitsland beladen etiket "extreemrechts" op te kleven, maar sinds AfD-topfiguur Alexander Gauland eerder deze maand zei dat "de Duitsers trots moeten zijn op wat de Duitse soldaten deden in de Tweede Wereldoorlog", lijkt die schroom te zijn weggevallen.

Dat de AfD zo snel kon doorbreken, ondanks veel interne strubbelingen, dankt ze vooral aan de vluchtelingencrisis. Bij de vorige stembusgang van 2013 haalde de AfD, toen nog een anti-EU-partij, het net niet. Maar sinds ze zich na het "Wir schaffen das" van Angela Merkel profileerde als een anti-migratiepartij, is ze in deelstaat na deelstaat in het parlement gekomen. Weliswaar slaat ze nu lang niet meer zo aan als in de peilingen van 2015, maar toch wel een heel stuk beter dan dit voorjaar, toen het ernaar uitzag dat de partij geen rol van betekenis meer zou spelen.

De AfD dreigt overigens niet alleen te scoren bij wie het niet eens is met het vluchtelingenbeleid. Ook wie uit de boot valt en niet mee kan profiteren van de economische welvaart in Duitsland -en dat zijn steeds meer mensen, vooral ouderen- zou wel eens een proteststem op de AfD kunnen uitbrengen.

Goed verkiezingsresultaat of niet, dat de AfD deel zou uitmaken van een coalitie is uitgesloten. Toch zou het haar wel wat kunnen opleveren als ze de derde partij van Duitsland wordt. In de eerste plaats symbolisch, want mocht er opnieuw een grote coalitie CDU/CSU-SPD gevormd worden, dan zou AfD de oppositieleider worden. Bij regeringsmededelingen in het parlement zou ze dan als eerste aan het woord komen, na de bondskanselier.

Mocht ze inderdaad 12 procent van de stemmen halen, dan zou dat de AfD 85 zetels in het parlement opleveren. Met die getalsterkte zou de partij toch enigszins kunnen gaan wegen op het beleid. De gevestigde partijen zijn immers geneigd om hun posities bij te stellen wanneer rechts-populistische partijen succesvol blijken te zijn.  

Dàt ze meer succes kunnen oogsten dan velen verwachten, is elders al meermaals gebleken. Maar wegens zijn verleden is Duitsland voor zo'n succes net iets meer voor beducht dan andere landen.