Kan je de migranten vanuit Libië tegenhouden? - Stijn Vercruysse

Stijn Vercruysse is journalist buitenland bij VRT Nieuws en volgt onder meer Afrika.

"Haardrogerweer!", zo omschrijft klankman Stefan de hete bries die ons toewaait als we het vliegtuig in Agadez uitstappen. Het is er zo warm dat ik even check of het haar op mijn armen nog niet verschroeid is. Zo warm dat je zweet instant verdampt. Denk aan de warmste zomerdag ooit, en voeg dáár nog een terrasverwarmer en de gloeiende kolen van een barbecue aan toe. Zoiets. Het is er écht verschrikkelijk, spectaculair warm.

In die omstandigheden trekken elke week 2.000 à 3.000 migranten de woestijn in, naar Libië. Want Agadez is de poort naar de Sahara. Na Agadez heb je nog hier en daar een bevoorradingspunt, maar dan is er alleen maar zand en die verzengende hitte. Duizenden kilometers lang.

We hebben gezien hoe ze de woestijn introkken: met 28 in de laadbak van een pick-up. Toen ik daar voor het eerst over las, dacht ik: dat moet een grote pick-up zijn wellicht, of een soort kleine vrachtwagen. Maar nee: het gaat echt om een normale pick-up. En daar passen 28 migranten én hun bagage (1 rugzak) én proviand én water én benzine in...

Je moet het zien om het te geloven. De mensensmokkelaars hebben een systeem uitgedokterd waarbij ze, als de pick-up vol is, nog 14 man kunnen toevoegen aan de buitenkant van de laadbak. Die hangen dan als het ware aan stokken. De migranten binden zich daaraan vast, zodat ze niet vallen als ze in slaap sukkelen.

We hebben gezien hoe de angst in hun ogen stond. De meesten zijn al twee weken onderweg naar Agadez en hebben al één en ander meegemaakt, maar dit had duidelijk niemand zien aankomen. 72 uur lang (soms langer) zullen ze opeengepakt zitten, zich krampachtig vastklampend aan hun stok, onder een genadeloze zon, door bijtende zandstormen, en met veel en veel te weinig water. Wie valt of achtergelaten wordt (en dat is schering en inslag), zal diezelfde dag nog sterven van de dorst. De Sahara is het grootste anonieme massagraf ter wereld. Lichamen worden er zelden teruggevonden. De wetten van de Sahara zijn even dodelijk als die van de Middellandse Zee.

En toch stijgt het aantal migranten dat de oversteek waagt, ondanks de horrorverhalen die de teruggekeerde migranten met zich meenemen. Ondanks een nieuw transitcentrum van de Internationale Organisatie voor Migratie in de stad. Ondanks het extra geld dat de Europese Unie aan transitlanden geeft om de migranten tegen te houden vóór ze Europa bereiken. EUCAP, een Europees agentschap voor terreurbestrijding in Niger kreeg er een taak bij: illegale migratie bestrijden. 18 miljard euro extra.

En toch blijven ze maar komen en blijven ze maar vertrekken.

De woestijnstad lééft van de migranten. De marktkramers die handschoenen, zonnebrillen en bivakmutsen tegen het woestijnzand verkopen, de verkopers van bidons voor water, de bankiers en agenten van geldtransferkantoren, de eigenaars van de 'ghetto's' (de safe houses waar de migranten verstopt worden), de chauffeurs van de pick-ups, de eigenaars van de pick-ups, de busmaatschappijen en de politieagenten. Die laatsten verdienen meer met het geld waarmee de 'passeurs' hen omkopen om door te mogen dan met hun salaris. Ze bouwen villa's aan de rand van de stad, vertelde iemand me.

Ook de overheid is niet happig om de migratiestroom stil te leggen. Wie zou nu de belangrijkste economie van zijn armste en meest achtergestelde regio lamleggen? Dan jaag je honderden of duizenden werkloze jongeren in de armen van één van de vele jihadistische groeperingen die in de regio actief zijn.

Om hun goede wil te tonen aan de EU houdt de politie af en toe een razzia in de buurten waar migranten worden verstopt, en dan worden wat mensensmokkelaars gearresteerd, maar al even snel kopen die zichzelf weer vrij. Nog geen enkele van hen is veroordeeld. Nochtans is wat ze doen - weerloze, wanhopige mensen kaalplukken en dan zo de woestijn insturen - volstrekt crimineel.

De Nigerezen gaan de migrantenstroom dus zelf niet stoppen, want ze verdienen eraan. De migranten zelf blijven wanhopig genoeg om de risico's te nemen. En wat de Europese Unie tot nu probeert, heeft geen effect. Wat dan wel?

Een mensensmokkelaar gaf misschien zelf de oplossing: "Dit deel van het land wordt compleet verwaarloosd. Zorg voor een andere economie, voor ontwikkeling, voor werk, en we zullen dit niet moeten doen".

Nog geen uur later had hij dollartekens in zijn ogen als hij 'zijn' migranten zonder genade de pick-up inpropte, maar hij heeft wel een punt. De Europese Unie moet geen hekken bouwen, maar moet ontwikkelingssteun geven aan en investeren in de meest achtergestelde regio's. Die waar de migranten doorheen reizen en die waar ze vandaan komen. Want ze zullen blijven komen.

Een beetje haardrogerweer houdt hen niet tegen.