Hervonden herinneringen: hoe ze je in het reine kunnen helpen komen met wat je overkomen is

Schrijfster Griet Op de Beeck vertelde gisteren in "De wereld draait door" op de Nederlandse televisie over het seksuele misbruik door haar vader waar ze tussen haar 5 en 9 jaar het slachtoffer van was. Ze kon zich jarenlang niks herinneren. Tegelijk woog het zwaar door en had het gevolgen op allerlei aspecten van haar leven, zonder dat ze het besefte.  Pas na langdurige therapie is ze erachter gekomen.

Echte, concrete herinneringen aan feiten heeft ze niet, wel "beelden die van dergelijke walgelijke merkwaardigheid zijn dat mijn therapeut zegt dat je ze niet verzint als je het niet hebt meegemaakt."  Ze heeft ook secundaire bewijzen: "beelden, gebeurtenissen, dingen die vreemd zijn of kunnen beantwoorden aan het profiel van", waar ze nu pas een betekenis aan kan geven.

Het is niet de eerste keer dat het begrip "verdrongen herinneringen" opduikt. Kinderpsychiater Eric Schoentjes, afdelingshoofd van de dienst Kinder- en Jeugdpsychiatrie van UZ Gent, zegt dat het niet zo zeldzaam is. "Dikwijls zie je bij mensen die therapie volgen, dat er bepaalde herinneringen aan vroeger opduiken, dat is niet zo zelden", zegt hij aan VRT NWS. "En dat kan tot op hogere leeftijd."

De term "verdrongen herinneringen" vindt hij niet echt correct. "Verdringen, dat houdt iets bewusts in: iets dat je nog weet, maar niet meer wíl weten, en wat je actief gaat wegstoppen", zegt hij aan VRT NWS. "Dit soort herinneringen sluimeren op de achtergrond, herinneringen die je daarvoor niet meer had en  die door bepaalde elementen terug gaan opduiken."

Griet Op de Beeck vertelde dat het misbruik plaatsvond "op een leeftijd dat hersenen niet genoeg ontwikkeld zijn om talig op te slaan wat is gebeurd". Dat klopt, zegt Schoentjes.

"Pas vanaf de leeftijd van 5 jaar zijn mensen in staat om wat men een autobiografisch geheugen noemt, op te bouwen, echte herinneringen in de vorm van een verhaal van wat je is overkomen. De eerste herinneringen van mensen zijn doorgaans gebeurtenissen en indrukken die ze beleefden rond de leeftijd dat ze in het eerste, tweede leerjaar zaten, en dan nog herinneren ze zich lang niet alles."

Wat niet betekent dat je vóór die leeftijd geen herinneringen kan hebben, zegt Schoentjes, "maar dat zijn meer gevoelsmatige indrukken. Van echte herinneringen in de vorm van een verhaal van iets dat gebeurd is, kan je dan nog niet spreken."

Van gevoelens en gebeurtenissen verdringen is op dat moment volgens Schoentjes geen sprake. "Het is geen kwestie van bewust dingen uit de weg te willen gaan. Ze zijn er op de achtergrond, zonder dat je je er bewust van bent. En op een bepaald moment kan je ermee geconfronteerd worden, zijn er triggers, elementen die de herinnering naar de voorgrond kunnen brengen."

Die triggers, dat zijn "woorden, gebeurtenissen, emoties die op de een of andere manier in verband staan met die herinnering, die iets bij je oproepen, die jou aangrijpen. Mensen, beelden, foto's... dat kan allemaal." Op de Beeck verwees naar haar vader die op sterven lag in het ziekenhuis en haar vroeg haar hand op de zijne te leggen. Dat riep zeer intense emoties op, ook angst, die ze niet kon thuisbrengen en aan iets anders weet. Pas later vielen de puzzelstukjes in elkaar.

Binnen de psychologie heerst bij sommigen scepticisme over wat heet "recovered memory" (hervonden herinneringen). Zijn die herinneringen allemaal waarheidsgetrouw, vragen ze zich af. Schoentjes vindt die discussie uiterst delicaat, zeker als het gaat over traumatische ervaringen.

Hij wijst erop dat herinneringen voor slachtoffers die in het reine willen komen met een traumatische ervaring in het verleden, niet noodzakeljk allemaal tot in de details factueel juist hoeven te zijn. "Voor hen is het het belangrijkste dat ze een betekenis kunnen geven aan gevoelens, aan gebeurtenissen, aan dingen die hen overkomen zijn."

"Ze zoeken samenhang, een verhaal, een soort zingeving, in het geval je van een traumatische ervaring al kunt spreken van zingeving. Hoe komt het dat zaken gelopen zijn zoals ze gelopen zijn? Dat is geheel iets anders dan in bijvoorbeeld een gerechtelijke context, waarin het gaat om feitelijkheden die correct moeten zijn."

"Bij een therapie liggen het doel, de waarde, de betekenis, de accenten helemaal anders. Dat een herinnering daar mogelijk niet in alle details factueel correct is, is daar veel minder van tel dan de emotionele beleving. Mensen gaan in therapie omdat ze met de situatie willen leren omgaan. Ze zoeken een houvast, een verklaring. Ze willen het gebeurde een plaats kunnen geven, om een verandering in hun leven te kunnen teweegbrengen."

Schoentjes kent de details van het verhaal niet en hoedt zich er ook voor de discussie op te wekken. "Ik kan Griet Op de Beeck alleen maar bewonderen voor de moed die ze heeft om over zulke dingen te praten", besluit hij.

Professor neurologie Steven Laureys komt vanavond in De Afspraak meer uitleg geven over ons geheugen. Griet Op de Beeck is te gast in Van Gils en Gasten.