'Radio Gaga' is belangrijke televisie en wel hierom

Radio Gaga is meer dan een tearjerker. Het is televisie met een grote maatschappelijke waarde die meer wil doen dan alleen maar ‘raken’. Radio Gaga belicht belangrijke maatschappelijke vragen en roept op tot empathie, de kunst om je te verplaatsen.

Voor het derde seizoen op rij trekken Joris Hessels en Dominique – Dompie – Van Malder erop uit met hun caravannetje, om elke week op een andere plek radio te maken, samen met de bewoners van die plek. Dit seizoen zullen ze onder meer neerstrijken in Huis Perrekes in Geel, waar mensen met dementie verblijven, en in gemeenschapsinstelling De Markt in Mol, waar jongeren opgegroeid in een gevaarlijke thuissituatie of met een crimineel verleden verblijven. In de eerste aflevering belandt het duo in De Kiem in Gavere, een therapeutische gemeenschap voor mensen met een drugs- of drankverslaving. En al meteen is duidelijk waarom Radio Gaga niet zomaar een sentimenteel, ja zelfs klef programma is, maar, integendeel, grote maatschappelijke waarde heeft.

Hoe is het?

Hessels en Van Malder interviewen iedereen die zin heeft om een verzoeknummertje aan te vragen. Interview is een groot woord. Meestal is het Joris die de eerste stap zet met een banaal: 'Hoe is het?' Alleen wordt hier niet ontwijkend 'goed, goed' gemompeld, zoals we zelf zo vaak in ons dagelijks leven doen. In Radio Gaga antwoordt elk individu wél op die vraag. Je hoort mensen vertellen over levens vol blutsen en builen, over gemiste bochten en verkeerde keuzes, over eenzaamheid en wanhoop, maar ook over hoe ze elkaar, ondanks alles, toch recht houden. 

In de eerste aflevering hoor je Gianni, een jonge gast die een leven meesleept van hier tot in Tokio, glashelder uitleggen waarom hij er maar niet in slaagt daar ‘buiten’ te leven. Of neem nu Maisa, opgegroeid met een verslaafde moeder en in precies dezelfde val getrapt. Daarom verblijft ze nu in De Kiem, om zeker te zijn dat het voor haar dochtertje beter zal worden. 

Misschien is dat wel de eerste reden waarom Radio Gaga zo belangrijk is: alle mensen die aan het woord gelaten worden zijn individuen, met een heldere kijk op het punt dat ze nu bereikt hebben. Ze worden hier niet opgevoerd als symptoom noch als representatieve categorie van een maatschappelijke problematiek. Zij houden ons een spiegel voor, door uit te leggen waar en hoe het is misgelopen. En ze leren ons op die manier dat ze niet in de eerste plaats een probleem zijn voor, maar het product van een dolgedraaide maatschappij gericht op produceren en excelleren. Faster, better, higher – tot iemand niet meer kan volgen.

Inkijk

Radio Gaga is om een tweede reden belangrijke televisie. Je krijgt als kijker een inkijk in de zorg- en welzijnsinfrastructuur van ons land. De makers kiezen ervoor de plekken als minisamenleving te portretteren, en niet als disciplinaire of preventieve institutie. Radio Gaga maakt ons bewust van het immense belang van die infrastructuur, van een kwalitatieve opvangmat, zodat niemand te pletter hoeft te vallen. En bovenal leert het programma ons dat voor alles ‘tijd’ nodig is. 

Het woord valt vaak in Radio Gaga. ‘Tijd’ is een kostenpost die een samenleving zich moet durven veroorloven. Die boodschap is cruciaal. In een maatschappij die steeds nadrukkelijker gericht is op ‘efficiëntie’ (niemand die zich dan de vraag stelt, wat dat woord precies zou kunnen betekenen), is tijd een vervelende en onnodige kost. Nu de neoliberalisering van de zorg een feit is (ook onze ziekenhuizen moeten winst genereren), is tijd een probleem. We zijn haastig, jachtig en ongeduldig geworden. En daardoor primeert het normaliseren op het genezen. Radio Gaga laat haarfijn zien dat precies ‘tijd’ de enige uitweg is uit die gevaarlijke impasse.

Les in empathie

Tot slot – reden drie! – is dit programma, voor iedereen, een les in empathie. In een samenleving gericht op zelfrealisatie – iedereen ondernemer! – is empathie niet klef. Empathie is de kunde om jezelf in de situatie of de gevoelens van de ander te kunnen plaatsen. Zeker, we zijn allemaal erg geïnteresseerd in de hyper-persoonlijke levens van de ander. Dat is geen empathie, maar hoogstens voyeurisme dat ons toelaat onze eigen normaliteit te herbevestigen. Wie empathisch is, durft zijn eigen normaliteit in vraag stellen en dus ook zijn eigen coconnetje te verlaten, om even te pulken aan het eigen wereldbeeld. En dat is nodig in onze cultuur van het Grote Niet-Gefundeerde Gelijk. 

Ga naar Twitter, en bekijk hoe politici, maar ook journalisten en academici, van welke obediëntie dan ook, elkaar afsnauwen, de levieten lezen, declasseren – je broekt zakt ervan af. “Gij stinkt!” – “Neen, gij stinkt (nog meer)." Zie waar we aanbeland zijn: empathie is klef, zwak en abnormaal – het nieuwe normaal is een gebrek aan empathie. En daarom moeten we de naïeve vraag van Dompie en Joris ter harte nemen: 'Hoe is het?' We zullen er veel van leren.

Radio Gaga, vanavond om 21.15 uur op Canvas