Hoe de Russen via Facebook -en een beetje Twitter- Amerika willen verdelen

“Ik denk echt niet dat ze begrijpen hoe serieus het probleem is, zei de
Democratische senator Mark Warner na afloop van de ontmoeting tussen enkele Amerikaanse senatoren en toplui van Twitter.
‘Ze’, dat zijn dus die toplui van Twitter.
En ‘het probleem’ is de Russische invloed op de Amerikaanse
presidentsverkiezingen. 

Na Facebook heeft nu ook twitter bekendgemaakt dat het valse accounts heeft verwijderd die gelinkt kunnen worden aan Russische hackers, 201 profielen in totaal. En dat het 450 dubieuze Facebookprofielen en -pagina’s kan linken aan 22 twitteraccounts. 

Warner is voorlopig de enige senator die vertelt wat er tijdens het gesprek -achter gesloten deuren- is gezegd. De senator is naar eigen zeggen teleurgesteld, omdat Twitter voorlopig niet meer doet dan links onderzoeken tussen twitteraccounts en Facebookprofielen. En daar hoef je geen computerwizard voor te zijn.

Mark Zuckerberg, de baas van Facebook, kondigde vorige week al aan dat hij de onderzoekers van het Amerikaanse Congres alle data gaat overhandigen die het bedrijf uit Silicon Valley heeft kunnen verzamelen achter 3000 specifieke advertenties. Die advertenties waren politiek getinte boodschappen, gemaakt door het Internet Research Agency, dat in werkelijkheid een zogenoemde Russische troll farm is. Een farm, een boerderij dus, een kweekplaats van bewust misleidende of kwetsende informatie.

De advertenties zijn tijdens de Amerikaanse verkiezingen in 2016 gemaakt en massaal verspreid op Facebook. Experten schatten dat de advertenties tussen 23 en 70 miljoen Amerikanen hebben bereikt. Daarvoor zou er - slechts - 100.000 dollar aan reclamegeld geïnvesteerd zijn. De hamvraag: hebben deze advertenties Donald Trump mee tot 45e president van de Verenigde Staten verkozen?

De data over ons dagelijks leven, wie we zijn, wat we denken, waar we wonen, de boodschappen die we op onze tijdslijn op Facebook plaatsen, onze politieke voorkeur, ons geslacht, ons aankoopgedrag, ... die data gebruikt Facebook om een heel erg goed beeld van zijn gebruikers te krijgen. Die data verkoopt het bedrijf ook door aan andere bedrijven die heel gericht advertenties kunnen doen verschijnen op onze tijdslijn.

Ook politici gebruiken dat mechanisme om heel gerichte boodschappen naar kiezers te sturen die aansluiten bij bepaalde denkpatronen. Het is geen geheim dat doelgerichte Facebookadvertenties een van de succesvolste campagnegeheimen waren van Donald Trump bij de laatste Amerikaanse presidentsverkiezingen.

Op dit screenshot zie je al eenvoudig uitgelegd door Facebook hoe je je op bepaalde mensen kan focussen.

De Amerikaanse advocaat Joel Winston, gespecialiseerd in consumenten­rechten en privacy, schrijft op zijn blog: "De geheime wapens in het digitale arsenaal van Trump waren enerzijds Project Alamo, zijn database van 220 miljoen mensen in de Verenigde Staten en anderzijds het Facebook Advertising Platform. Door de geavanceerde reclametools van Facebook te gebruiken, zoals Facebook Dark Posts, Facebook Audience-Targeting en Facebook Custom Audiences, een database met gigantisch veel klantengegevens, focuste de Trump-campagne in het geheim onder meer ook op de aanhangers van Hillary Clinton om hen te ontmoedigen om voor haar te stemmen."

De Nederlandse politicus Thierry Baudet vertelt in de Volkskrant hoe hij dezelfde mechanismen toepaste bij de Nederlandse verkiezingen. Een punt in het verkiezingsprogramma van Baudet was de sociale dumping in de transportsector: vrachtwagenchauffeurs worden uitgebuit doordat de sector goedkopere werkkrachten uit Oost-Europa in de Benelux laat rijden. "Vroeger zou je een advertentie met die boodschap in een magazine over de transportsector zetten. Nu richt je je op Facebook direct op mensen die in de transportsector actief zijn. Dat is heel effectief", vertelt Baudet in de Nederlandse Volkskrant.

Het verbaast dus helemaal niet dat ook Russische hackers die tactieken toepassen. Maar hoe doen ze het? Er spelen drie essentiële elementen mee:

1. Valse accounts

Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 was het dorpje Veles, in Macedonië, een hotspot voor de productie van fake news. De 18-jarige Boris vertelde me onlangs in de Pano-uitzending over fake news dat hij daarvoor zo'n 700 valse Facebookaccounts gebruikte.

De Russische propagandamachine gebruikte dezelfde techniek: valse accounts, beheerd door een echte groep mensen, verspreidde in specifieke Facebookgroepen nepberichten. De Amerikaanse krant The New York Times bracht onlangs het fascinerende verhaal van Melvin Redick uit Pennsylvania. Redick was een van de eerste mensen die mee nepnieuwsberichten verspreidden op Facebook.

Maar onderzoek achteraf wees uit dat Redick nooit heeft bestaan. Op zijn profielfoto is hij een 'all American guy', maar in werkelijkheid werd het profiel beheerd door, vermoedelijk, Russische hackers. De profielfoto van Redick is gestolen van het Facebookprofiel van een niets vermoedende Braziliaan.

2. Doelgerichte advertenties

De Russische hackers stuurden gerichte advertenties en berichten naar Facebook-gebruikers op basis van hun politieke voorkeur en de plek waar ze woonden en bij uitbreiding ook de demografie van de gebruikers. Het doel van de hackers was om de spanning tussen verschillende groepen en andersdenkenden op de spits te drijven. Een voorbeeld daarvan is de groep 'Secured Borders', die via haar Facebookpagina betogingen tegen immigranten organiseerde. 'Secured Borders' zou vanuit Rusland aangestuurd zijn en de pagina is intussen van Facebook gehaald. 'Secured Borders' organiseerde events, waaronder een betoging in Twin Falls, in de Amerikaanse staat Idaho. Een stadje dat vandaag nog niet bekomen is van mogelijk nepnieuws over een aanranding van een minderjarig meisje door moslims.

3. Fake news

De eerder genoemde 'troll farms' produceerden ook honderden nepnieuws­berichten. Een speciaal team van de Amerikaanse inlichtingendienst FBI monitorde de sociale media tijdens de voorbije presidentsverkiezingen en kon verschillende accounts identificeren waarvan de FBI vermoedt dat ze aangestuurd zijn vanuit Rusland.

Op een gegeven moment, in volle campagne, werd op Facebook meer gereageerd op nepnieuws dan op echt nieuws. De berichten werden meer gelezen, geliket en verspreid. De aanpak van fake news is niet evident. Naast de technische moeilijkheden is er dat belangrijke 'First Amendment' in de Verenigde Staten: Free Speech. Vrijheid van meningsuiting.

De druk op de grote bedrijven in Silicon Valley neemt toe. Met Facebook op kop, maar ook Twitter en Alphabet, het moederbedrijf van Google, worden binnenkort verwacht in het Amerikaanse Congres. De CEO's van de drie bedrijven hebben een brief gekregen van de voorzitter van de commissie Wetenschap en Technologie, Lamar Smith, met de vraag om alle informatie die Russische organisaties kunnen linken aan doelgerichte advertenties van 2010 tot nu, vrij te geven.  

Bewijzen van Russische inmenging in de Amerikaanse presidents­verkiezingen zal de wijde omgeving van het Witte Huis op haar grondvesten laten daveren. En dat terwijl Boris en zijn vrienden in Macedonië zich nu al klaarstomen voor de volgende presidentsverkiezingen.

Met 2,2 miljard gebruikers is Facebook uitgegroeid tot een gigantisch platform dat elke seconde gigabytes aan informatie verzamelt over u en mij. En de rest van de wereld. Die data zijn goud waard. Miljarden dollars.

Facebook is een bedrijf, het is al lang geen vrijblijvend vriendenclubje meer. En een bedrijf wil winst maken. Vorig jaar boekte het bedrijf 19 miljard dollar winst, door alles wat wij doen op het platform.

Facebook en de sociale media zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven. En dat hoeft ook niet. Ze hebben onze maatschappij fundamenteel veranderd. De technologie erachter is nog altijd eerder een zegen dan een vloek. Maar wees u ervan bewust dat Facebook, net als de andere spelers uit Silicon Valley, iets van u wil als u voor de zoveelste keer de app opent.

Niets is toeval. Niets van wat u op uw tijdslijn ziet, staat daar zomaar. Het staat daar omdat het algoritme vermoedt dat u het leuk zult vinden of erin geïnteresseerd bent. Het hoopt dat u de foto, de statusupdate of het nieuwsbericht deelt, om zo nog meer informatie over u te verzamelen. En die data wordt verkocht, zodat u onder meer doelgerichte boodschappen of reclame krijgt. Niets gebeurt nog zomaar op uw smartphone.