Dag vol geweld: zo verliep het referendum in Catalonië

Hoe moet het nu verder? "De toekomst is zeer onduidelijk. Er heeft een stemming plaatsgevonden die door de overheid niet erkend wordt, maar eigenlijk ook geen waarde heeft. Er waren ongeregeldheden en veel nee-stemmers zullen niet zijn opgedaagd", zegt Steven Van Hecke, docent Internationale Politiek (KU Leuven). "Niet alleen de regering, maar ook de Catalanen onder leiding van Puigdemont (die gisteravond vond dat de Catalanen het recht op een eigen staat hebben verdiend, red.)hebben zich diep ingegraven in hun politieke strijd. Als er geen personeelswissels komen, wordt het nu echt lastig op de diplomatieke manier. Maar ik zie premier Rajoy niet opstappen en ook de Catalaanse regering zal geen ontslag nemen."

De Spaanse overheid, die de stemming verboden had, had er volgens Van Hecke beter aan gedaan om het referendum toch te laten doorgaan. "Dan kan je nadien nog rond de tafel zitten en bekijken hoe je tot een vergelijk komt. Kijk naar de Britse premier David Cameron. Die heeft bakken kritiek gekregen, maar heeft de Schotten wel laten stemmen én ze hebben met een meerderheid tegen de onafhankelijkheid gekozen." Eigenlijk hadden ze gewoon in heel Spanje moeten stemmen, vindt de politicoloog. "De rest van het land heeft daar toch ook iets over te zeggen. Als ze nu een tweederdemeerderheid in Catalonië hadden geëist en een gewone meerderheid in heel Spanje: dan was er misschien duidelijkheid gekomen zonder geweld."

Ook Europa had zich wat meer mogen tonen. "'Interne keuken', zeggen ze, en wij vinden het ook logisch dat Europa zich niet komt moeien met de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde. Maar anderzijds verschijnen ze in Polen en Hongarije wél ten tonele. Op z'n minst had Commissievoorzitter Juncker mogen aandringen op een vreedzaam verloop."

Gisterenavond had het hoofd van de Catalaanse regionale regering, Carles Puigdemont, in een toespraak na het referendum al aanspraak gemaakt op de onafhankelijkheid. "Burgers van Catalonië, wij hebben het recht gewonnen om een onafhankelijke staat te hebben in de vorm van een republiek", verklaarde hij. Hij bedankte ook de "miljoenen" Catalanen die ondanks de tegenwerking van de Spaanse overheid en het hardhandig optreden van de ordediensten zondag zijn gaan stemmen.

KULeuven-professor politicologie Bart Maddens was als internationaal waarnemer getuige van het politiegeweld en werd ook zelf hardhandig uit een mensenmassa gesleurd in Barcelona. "Een van de meest beangstigende momenten uit mijn leven", zegt hij aan De Morgen. Maddens stond tussen Catalanen die een menselijk schild vormden om te beletten dat agenten stembussen in beslag namen. Dat lukte niet, maar de tussenkomst verliep wel zonder bloedvergieten. "De Catalanen waren gelukkig heel gedisciplineerd en hebben zich verder niet verzet", zegt Maddens. (Lees meer.)

In deze video is vanaf 0:08 te zien hoe agenten van rechts naar links gaan met Maddens. Hij komt opnieuw kort in beeld vanaf 0:23.

In deze video valt de Guardia Civil binnen in een bezet stemlokaal. De deur wordt gewoon vernield en de mensen worden buitengegooid.

Omgekeerd krijgt ook de politie ervan langs. In deze video bekogelen actievoerders de ordediensten met stenen.

Hier zie je rechtstreekse tv-beelden vanuit Catalonië.

In Girona viel de Spaanse oproerpolitie vanochtend met geweld binnen in het sportcentrum waar de Catalaanse president Puigdemont normaal ging stemmen. Op beelden op sociale media is te zien hoe de agenten een deur inslaan, een cordon vormen en stemmateriaal in beslag nemen.

Jordi Sanchez, voorzitter van de separatistische beweging ANC, tweette een foto van Puigdemont die ging stemmen in Cornella de Terri, een dorpje in de provincie Girona. "Ze kunnen de stem van het volk niet stil krijgen", schrijft Sanchez. "We zullen stemmen en we zullen winnen."

Ook Puigdemont hekelt het "ongerechtvaardigde geweld". De Spaanse politie beantwoordt "stembussen, stembiljetten en scholen met wapenstokken en rubberkogels", in een voorbeeld van "ongerechtvaardigde en niet te rechtvaardigen acties", luidt het. "Het geweld zal de wil van de Catalanen niet stoppen", aldus Puigdemont aan journalisten.

Volgens de Catalaanse regeringswoordvoerder Jordi Trull treedt de politie op met een "go get them"-mentaliteit, en de schuld daarvoor legt hij bij Rajoy. De Catalaanse minister van Buitenlandse Zaken Raül Romeva voegt toe dat Barcelona contact heeft opgenomen met de EU over "de schending van fundamentele rechten die diezelfde EU op het spel zet".

Enric Millo, de vertegenwoordiger van de Spaanse regering in Catalonië, zegt op televisie dat De Guardia Civil enkel heeft gehandeld om de wet te respecteren. Het Grondwettelijk Hof had eerder al de organisatie van het referendum verboden. 

Volgens hem is door de politieactie "het illegale referendum onmogelijk gemaakt". "Het enige doel was om te verzekeren dat het illegale referendum niet zou plaatsvinden en dat het Spaanse en Catalaanse volk zouden kunnen blijven samenleven, in vrede en vrijheid, zoals de afgelopen veertig jaar (...) Het referendum heeft niet plaatsgevonden. We zullen niet aanvaarden dat een regering die door een radicale minderheid gegijzeld wordt, zijn ideeën aan de samenleving oplegt".

"We waren verplicht om te doen wat we niet hadden willen doen", zegt Millo over het politieoptreden. Volgens hem viseert de politie "het stemmateriaal en niet de mensen". Hij haalt nog uit naar de Catalaanse politie omdat die ondanks een bevel uit Madrid toch niet waren tussengekomen om stembureaus te sluiten. Ook de Catalaanse regering krijgt ervan langs: hij verwijt hen "ongelofelijke onverantwoordelijkheid" en hekelt ook het feit dat de separatisten de spelregels nog op het laatste moment hebben gewijzigd.

In een tweet noemt de Spaanse minister van Binnenlandse Zaken Juan Ignacio Zoido het geweld "proportioneel en professioneel". Volgens de Spaanse regering is de Catalaanse regering de grote verantwoordelijke voor alles. Het referendum is "een grap", aldus vicepremier Soraya Saenz de Santamaria. "Verdergaan met deze grap heeft geen zin, het leidt nergens heen", aldus Saens de Santamaria.

Premier Michel veroordeelt het geweld tegen Spaanse burgers: "Geweld kan nooit het antwoord zijn. We veroordelen alle vormen van geweld en roepen op tot een politieke dialoog", aldus de eerste minister - in het Engels - op Twitter. Hij is daarmee de eerste Europese regeringsleider die zich durft uit te spreken over de agressie tegen Spaanse burgers. (Lees meer.)

Terwijl het hardnekkig stil blijft op de EU-banken, heeft Guy Verhofstadt, leider van de liberale ALDE-fractie in het Europees Parlement, wel via Twitter een statement verspreid over de gebeurtenissen in Catalonië. Daarin toont hij zich wel kritisch voor het georganiseerde referendum, maar veroordeelt hij het gebruikte geweld en roept hij op tot dialoog.

De Spaanse premier Mariano Rajoy bleef de afgelopen weken herhalen dat het referendum zeker niet zou doorgaan. De voorbije dagen heeft de politie al verscheidene Catalaanse ambtenaren gearresteerd, pamfletten en 12 miljoen stembiljetten in beslag genomen en vele van de 2.300 scholen die dienst moeten doen als stemlokaal, afgesloten. De Spaanse autoriteiten hebben ook het systeem waarmee de stemmen van het referendum in Catalonië geteld worden, uitgeschakeld.

De Catalaanse leiders weigerden echter om het referendum te annuleren. Duizenden aanhangers van de pro-separatistische plannen hebben de voorbije twee nachten doorgebracht voor de ingang van de nog niet verzegelde stemlokalen om te vermijden dat de politie deze kan afsluiten.

"73 procent van de bureaus is open", meldde Jordi Turull, woordvoerder van de Catalaanse regering, vanmorgen in een persconferentie. Turull riep de Catalanen op massaal te gaan stemmen maar vroeg de bevolking wel de kalmte te bewaren.

Meer dan 5,3 miljoen Catalanen zijn opgeroepen te gaan stemmen, maar tegenstanders gaven al aan dat zij niet zullen opdagen. Puigdemont had aanvankelijk gezegd dat de Catalaanse overheid binnen 48 uur de onafhankelijkheid zou uitroepen als het 'ja-kamp' zou winnen, maar door het hevige optreden van de Spaanse regering werd gevreesd voor een lagere opkomst. De Catalaanse separatisten verwachten nu dat nog zo'n één miljoen Catalanen gaan instemmen met onafhankelijkheid voor Catalonië. Ze halveren daarmee hun verwachtingen. Stemmen kan tot 20 uur.

Zo'n 40 procent van de Catalanen is voorstander van de onafhankelijkheid, zo blijkt uit de peilingen. De meerderheid van de bevolking is echter wel voorstander van een referendum over het onderwerp. De regio, die 7,5 miljoen inwoners telt, heeft een economie die groter is dan die van Portugal.

Buitenlandse Zaken heeft de Belgen die zich in Catalonië bevinden, opgeroepen voorzichtig te zijn.

Aan de Spaanse ambassade in Brussel hebben deze avond een 120-tal mensen een betoging gehouden uit protest tegen de gebeurtenissen in Catalonië, en dan vooral tegen de manier waarop de Spaanse politiediensten zondag zijn opgetreden tegen het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum. De protestbetoging ging uit van een aantal politici van N-VA en de Vlaamse Volksbeweging, en telde parlementsleden uit Kamer, Senaat en Vlaams Parlement. Ook het Taal Aktie Komitee sloot zich aan. "Het politiegeweld oversteeg het onaanvaardbare", zegt Diederik Demuynck, woordvoerder van de N-VA-Kamerfractie.

Na elf uur sloten de kiesbureaus volgens de regionale regering in Barcelona zoals gepland om 20.00 uur. De woordvoerder van de Generalitat de Catalunya, Jordi Turull, garandeerde echter dat elke kiezer die bij de sluiting van de bureaus nog in de rij stond, zou mogen stemmen. De telling zal enige tijd in beslag nemen, zei hij.

In een eerste balans zei Turull dat ondanks de maatregelen van de staatspolitie om de stemming te voorkomen van de 2.315 voorziene kiesbureaus er slechts 319 gesloten bleven. De getroffen kiezers mochten echter uitwijken naar een ander stemlokaal, ook al waren ze daar niet geregistreerd. "Als er een dag is, dat het zin heeft om te gaan stemmen, dan was het vandaag wel", zei hij. Turull noemde de "onderdrukking door de Spaanse staat" een "schande voor Europa" en een "internationaal schandaal".