Deze week is het weer zover: alles wat u moet weten over de Nobelprijzen

De Nobelprijs is vernoemd naar de Zweedse chemicus en industrieel Alfred Nobel (1833-1896), uitvinder van het dynamiet. Uit wroeging, omdat zijn uitvinding in oorlogen heel wat doden had gemaakt, liet hij in zijn testament opnemen dat met de rente van zijn kapitaal prijzen moesten worden uitgereikt, vernoemd naar zijn naam. Die prijzen zouden elk jaar op zijn sterfdag (10 december) naar mensen moeten gaan die “in het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft”.    

Alfred Nobel had 5 prijzen in gedachten, voor mensen die zich verdienstelijk hadden gemaakt in de volgende domeinen: literatuur, chemie, natuurkunde, geneeskunde en het bewerkstelligen van vrede. Later is daar nog een zesde prijs bij gekomen (zie verder).

De prijzen werden voor het eerst uitgereikt in 1901, 5 jaar na de dood van Nobel. Niet elk jaar is er in elk domein een prijs uitgereikt. Prijzen worden alleen toegekend voor prestaties die beantwoorden aan de statuten van de Nobelstichting. In totaal is 49 keer een prijs niet uitgereikt. Niet verwonderlijk gebeurde dat het meest in het domein van de vrede. Daar is 19 keer geen waardige kandidaat gevonden.

De selecties beginnen in september voorafgaand aan het jaar waarin de winnaars worden bekendgemaakt. Wetenschappers over heel de wereld – zo’n 3.000 in totaal – wordt gevraagd een kandidaat uit hun vakgebied voor te dragen. Ook de winnaars uit het verleden kunnen iemand voordragen. De lijsten met alle kandidaten worden vanaf maart voorgelegd aan een aantal gezaghebbende instituten. Die kiezen in september de winnaars.  

De prijs voor de Vrede wordt uitgereikt in de Noorse hoofdstad Oslo, de andere in de Zweedse hoofdstad Stockholm. Toen de Nobelstichting in 1896 werd opgericht, hoorden Zweden en Noorwegen bij elkaar. Dat is (allicht) de reden waarom de prijzen in de twee hoofdsteden worden uitgereikt.   

Dit jaar is dat 9 miljoen Zweedse kronen, of 944.000 euro. Al is het bedrag ooit hoger geweest. Tot 2012 kregen de winnaars 10 miljoen kronen. Maar omdat de stichting toen krap bij kas zat, werd beslist het geldbedrag met 20 procent te verlagen.   

De winnaar van de Nobelprijs voor Geneeskunde wordt vandaag, 1 oktober, als eerste bekendgemaakt. Op 2 oktober volgt de winnaar van de prijs voor Natuurkunde, op 3 oktober de winnaar van de prijs voor Chemie. Op 5 oktober weten we wie de Nobelprijs voor de Vrede wint. De Nobelprijs voor Literatuur wordt voor het eerst in 75 jaar niet uitgereikt, en dat na een schandaal rond seksueel misbruik in de Zweedse Academie.  

585, aan 923 laureaten. Sommige prijzen worden gedeeld door meerdere laureaten, vandaar de uiteenlopende cijfers. Van de 923 laureaten waren er 875 personen en 48 organisaties. Slechts 48 keer werd de prijs aan een vrouw uitgereikt. De oudste laureaat tot nu toe was 90 jaar, de jongste 17 (Malala Yousafzai, Nobelprijs voor de Vrede in 2004). 11 keer ging de prijs naar een Belg. De laatste landgenoot die de prijs kreeg, was François Englert (Nobelprijs voor Natuurkunde in 2013).

Officieel zijn er 5 Nobelprijzen.  Maar sinds 1969 wordt er ook een prijs uitgereikt voor Economie. Die is in het leven geroepen door de Zweedse Rijksbank, en heet officieel  "De prijs van de Zweedse Rijksbank voor de economie ter nagedachtenis aan Alfred Nobel". Hoewel het officieel dus niet om een Nobelprijs gaat, wordt hij wel uitgereikt in Stockholm, in dezelfde periode als de echte Nobelprijzen (op 8 oktober).  

Meer achtergrond, cijfers en streaming van de bekendmaking van de winnaar(s) op de officiële website van de Nobelprijs.