In de schaduw van Tsjernobyl wordt een kerncentrale gebouwd, en daarbij gebeuren heel wat ongelukken

Het was donker en de bestuurder van de betonwagen dacht dat hij mocht doorrijden bij de controlepost. De inspecteur is al weg voor mijn wagen, moet er door zijn hoofd zijn gegaan. Dus reed hij door, het bouwterrein op van de eerste kerncentrale van Wit-Rusland.

Sofia Genovitsja, de moeder van de inspecteur die onder de betonwagen kwam, wist dat er regelmatig dingen misgaan bij bouwprojecten in Wit-Rusland - haar zwager zit verlamd in een rolstoel door een ongeluk bij de bouw van een kunstmestfabriek. Maar op de bouwplaats van een nucleaire energiecentrale, daar zou de veiligheid toch wel in orde zijn?

De dood van haar dochter, de 45-jarige inspecteur Natalja Glazko, is niet het enige ongeluk bij de nieuwe kerncentrale in het noordwesten van Wit-Rusland, op 22 kilometer van de grens met Litouwen. Zeker drie mensen kwamen om, een van hen bij een explosie van een zuurstoftank. Vorig jaar maakte het omhulsel van een van de twee reactoren, een stalen koker van 330 ton, een val van twee tot vier meter. Het omhulsel van de andere reactor stootte tijdens het transport tegen een betonnen paal.

Maar de bouw gaat door. De regering van Wit-Rusland houdt vol dat de centrale "een van de veiligste plekken op aarde" wordt. In 2019 gaat de kernsplijting hier beginnen, is het streven, en dan hoeft het land geen energie meer te importeren uit het buitenland.

Vanaf de gele en witte plastic rozen bij het graf van Natalja Glazko kun je de centrale al zien. De twee koeltorens, elk 167 meter hoog, torenen uit boven de maisvelden rondom het begroeide kerkhof met zijn roestige hekjes, aan de rand van het dorpje Varona.

Niet geïnformeerd

Niemand werd hier door de autoriteiten geïnformeerd over de ongelukken bij de torens. Het gaat soms zo: op de centrale gaat iets fout, de autoriteiten blijven stil, maar via huiskamers gaat het nieuws als een lopend vuurtje. Uiteindelijk komt het in de media en moet de regering toegeven dat er een ongeluk gebeurd is. Die gaf de val van het reactoromhulsel weken later toe, nadat berichten over het incident naar buiten gekomen waren via de Facebookpagina van milieuactivist Nikolaj Oelasjevitsj.

"Ik geloofde het zelf eerst niet", zegt Oelasjevitsj in zijn tuinhuisje, op vier kilometer van de centrale. Maar steeds meer werknemers van de centrale vertelden hem over de val van het omhulsel van een van de kernreactoren. En daarna over het incident met het omhulsel van de andere kernreactor. "Beide reactoren zijn al gecrasht. Alsof iets zegt dat ze niet gebouwd moeten worden."

Uiteindelijk zwichtten het Wit-Russische ministerie van Energie en Rosatom, het Russische staatsbedrijf dat de reactor bouwt. Ze besloten het geval te vervangen, al was het volgens Rosatom niet beschadigd. Het bedrijf wilde "iedere twijfel" over de veiligheid van de centrale wegnemen.

Maar dat is moeilijk in een regio die 31 jaar geleden zwaar getroffen werd door de ramp met de kerncentrale in Tsjernobyl - een ongeluk dat in de eerste week stilgehouden werd door de leiding van de Sovjet-Unie.

Buurland Litouwen is het meest bezorgd. De koeltorens zijn zo hoog dat ze vanuit daar te zien zijn. Hoofdstad Vilnius ligt op 50 kilometer van de centrale. Eenderde van de Litouwse bevolking dient binnen een dag geëvacueerd worden bij een ernstig atoomongeluk in de Wit-Russische centrale.

"De bouw kan niet doorgaan", zei de Litouwse premier Saulius Skvernelis in juni. Hij wees op de "ernstige incidenten" die plaatsgevonden hebben en stelt dat veiligheidsnormen voor kerncentrales niet in acht genomen zijn sinds het begin van de werkzaamheden. Het Litouwse parlement heeft alvast een wet aangenomen die de regering verbiedt om elektriciteit te importeren van "onveilige centrales".

Valt die in Wit-Rusland daaronder? De centrale moet voldoen aan veiligheidseisen van het Internationaal Atoomenergieagentschap. Die zijn aangescherpt na de ramp met de reactor in Fukushima in 2011. Veel veiligere kerncentrales dan deze bestaan dus niet, meent Rosatom. Er is nog wel een aantal eisen waar de centrale nog niet aan voldoet, zoals die van de VN-conventies Aarhus en Espoo, maar dat is binnenkort opgelost, stelt het bedrijf.

Werk

Van de Wit-Russen hoeft geen volksopstand verwacht te worden. De centrale biedt werk in een regio waar weinig werk is. Hele families verdienen hun geld op de bouwplaats. Dmitri Genovitsj, de broer van de overleden Natalja Glazko, werkte er als chauffeur van een van de managers, drie jaar lang, tot een arbeidsgeschil. Bij de controlepost gaf hij altijd een kus aan zijn zus.

Zelfs na het ongeval is de veiligheid van de centrale niet zijn eerste zorg. Zijn drie kinderen onderhouden, dat is een dringender probleem. "Aan die centrale wennen we wel", vertelt hij soppend in de modder voor zijn huis in Varona, in het zicht van de koeltorens. "Maar twee van mijn drie kinderen gaan nu naar school. Ik moet nieuwe schoenen en schoolkleren voor ze kopen, vertel me maar eens hoe ik daar het geld voor verdien."

Zijn moeder Sofia ziet iedere nacht in haar dromen de jurk die op de zak met het lichaam van haar dochter lag, maar boos op het bouwbedrijf of de regering is ze niet. "Ze hebben geld gegeven voor een mooie grafsteen."

Terwijl de eerste kerncentrale van Wit-Rusland afgebouwd wordt in het zicht van haar huis, maakt zij zich zorgen over haar overstroomde tuintje: alle aardappelen zijn verrot. "In de winkel zijn ze dit jaar heel duur", zegt ze. "52 kopeken (23 eurocent) per kilo."