Schrijven over Hugh Hefner als je nooit de pijp hebt gerookt, vergeet het
Mark Elchardus is emeritus professor sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel en opiniemaker bij De Morgen. Zijn bijdrage verschijnt op zaterdag.
Eerst dacht ik, licht geïrriteerd, ik laat de commentaren bij Hugh Hefners overlijden aan me voorbijgaan. Maar over hem schrijven als je nooit de pijp hebt gerookt? Vergeet het.
De tijd van toen
In 1953 verscheen het eerste nummer van Playboy. Hefner had het, pijp in de mondhoek, grotendeels aan zijn keukentafel ineengeknutseld. Datzelfde jaar, pijp in de aanslag, werd Paul Vanden Boeynants (VdB) in Brussel schepen van Handel en Stadseigendommen. En verscheen Casino Royale van Ian Flemming. De geheim agent die daarin opduikt, James Bond, moet geregeld bij de baas van MI6 op het matje. Toen was dat nog een man. Die nam bedachtzaam de pijp uit de mond alvorens hij Bond de levieten las. Die personages tekenen dat tijdperk met beloftes en beperkingen. En er was die geste. De tijd nodig om de pijp uit de mond te nemen. De stilte die viel, de lippen die werden bevochtigd. Die pauze onderstreepte het belang van wat volgde.
Niet dat dit altijd zo bijzonder was. Toen Hefner in 1959 een televisieshow begon met vooral glamoureuze gasten, liep hij ogenschijnlijk achteloos het beeld in, keek naar de camera, nam rustig de pijp uit de mond en zei: “Goeienavond, ik ben Hugh Hefner, uw gastheer”. Enkel de pijp maakte dat bijzonder.
De maatschappelijke en politieke engagementen die Hefner in de jaren 50 en 60 verdedigde, vergden enige moed
Ik zag die shows pas een tiental jaar later. Begin jaren 70, toen ik in de VS studeerde en naar de oude reeksen keek, die ’s nachts werden heruitgezonden. Amerikaanse vrienden maakten me erop attent hoe bijzonder het wel was dat Hefner begin jaren 60 in het penthouse naar een Afro-Amerikaanse gast stapt en vraagt of hij hem iets te drinken kan halen, een cocktail misschien. Het zuiden van de VS was nog gesegregeerd. In tal van stadjes was alcohol verboden. De maatschappelijke en politieke engagementen die Hefner in de jaren 50 en 60 verdedigde, vergden enige moed. Hij kwam uit voor het recht op abortus en de legalisering van marihuana; tegen segregatie, voor het afschaffen van de wetten die in de weg stonden van een vrije beleving van seks. Tot in 1962 kon men in tal van staten van de VS ter dood worden veroordeeld voor sodomie.
Hefners politieke filosofie was een (k)luchtig mengsel van libertarische en libertijnse standpunten. Op het eerste gezicht lijkt dat consistent: consequent pleiten voor laisser-faire in economische zowel als in seksuele aangelegenheden, gedragen door een absolute vrijheid van meningsuiting. Maar in feite veronderstelt libertinisme veel ongelijkheid – het thema van de Markies de Sade – en leidt libertarische politiek naar zoveel ongelijkheid dat vrijheid voor velen snel een hol begrip wordt. Hefner had een tijdlang een commerciële wonderformule te pakken, die steunde op een filosofie die uiteindelijk zowel het succes van zijn bedrijf als zijn reputatie zou ondermijnen.
Penthouse-versie van seks, drugs and rock-’n-roll
Playboy is op twee manieren weggedeemsterd. Voor een Europese smaak waren zijn befaamde centerfolds van meet af barok. Meer Buick dan Bugatti. Vergeleken met de foto’s in concurrerende mannenbladen oogden ze in de jaren 70 en 80 haast preuts. Schaamhaar verscheen rijkelijk laat in Playboy – niet lang voor het uit de echte wereld werd weg gewaxt. De gynaecologische uitdrukkelijkheid die in andere bladen hoogtij vierde, werd in Playboy resoluut geweerd. Hefner bleef, ook toen grotere vrijheid de mannenbladen concurrerend in pornografische richting stuwde, trouw aan een eigen opvatting van goede smaak en erotiek.
Feministes waren in Hefners ogen beeldenstormers, uit op het vernielen van een ongecompliceerde wereld van jongens en meisjes die gewoon van elkaar willen genieten
Lang voor dat gebeurde, voor het internet mannenbladen opdoekte en glanspapier overbodig maakte, toen van elk nummer nog meer dan 7 miljoen exemplaren over de toonbank gingen, leek Playboy echter al vulgair. Het logo op auto’s en T-shirts, de vergulde hangertjes, de clubs en casino’s, als ze nog ergens symbool voor stonden was het slechte smaak. Vrouwen in schaars satijn verkleed als konijnen? Met de borsten opgepropt en een pompon op hun kont? Hefner bleef die wereld steevast als “romantisch” omschrijven. Steeds meer mensen werden vooral getroffen door de vernederende positie van de vrouwen. Hefner behoort tot dat selecte gezelschap van tragische, maar precies daarom innemende figuren die zelf de verandering in gang zetten die van hen bij leven nog een anachronisme maakt.
Dat romantiek meer ruimte krijgt in een egalitaire wereld, drong blijkbaar nooit echt tot hem door. Hij voelde zich niet begrepen door feministes en ging, via zijn snedigste auteurs, hevig tegen hen te keer. Feministes waren in zijn ogen beeldenstormers, uit op het vernielen van een ongecompliceerde wereld van jongens en meisjes die gewoon van elkaar willen genieten. Een cocktail, wat jazz en seks, cool in Hefners elegante penthouse-wereld; niet de seks, drugs and rock-’n-roll van de benedenverdieping.
Vulgariteit heeft ook een overtreffende trap
Maar Hefner afschilderen als een salonfähige pooier, zoals The Guardian-columniste Suzanne Moore deed, getuigt van een bijzondere ongevoeligheid voor zowel zijn tijd als de onze. Haast iedereen die terugblikt op Hefner stelt nu dat de bevrijding waarvoor hij zich inzette, inmiddels verworven is. Een gek oordeel, aangezien de Amerikaanse omgang met seks bedroevend verkrampt blijft. Ziek eigenlijk. Feminisme wordt vandaag ook niet zelden misbruikt om een repressieve seksuele moraal weer eigentijds te laten klinken.
Tegenover de wereld van Hefner, Bond en VdB kan vooruitgang worden opgetekend. Meer mensen weten inmiddels dat de pijp roken het risico op long-, mond- en keelkanker verhoogt. We werden minder roekeloos. Leerden ook dat dingen die moeiteloos lijken, inspanning vergen. Om er uit te zien als Hefner, Bond of de jonge VdB moet je diëten, sporten en investeren in dure pakken. We gingen alvast massaal sporten en water drinken. We zouden ook moeten weten dat vrijheid, hoe aantrekkelijk ook, zich snel kan ondergraven en dat gelijkheid moeite kost, maar verblindend mooi kan zijn. Hefner werd geregeld verliefd op een bunny, trouwde met een betrekkelijk groot aantal van hen.
Hefner zag het kennelijk niet. Die sterke vrouwen die het woord nemen, in een directieraad of een conferentie, helder, met harde argumenten
Maar nooit was er een foto te zien waarin die vrouwen een andere rol dan die van ornament vervullen. Hefner zag het kennelijk niet. Die sterke vrouwen die het woord nemen, in een directieraad of een conferentie, helder, met harde argumenten, scherper dan die van hun mannelijke tegenspelers, en toch, met diep in hun ogen nog een zweem van onzekerheid. Wellicht heeft Hefner dat nooit kunnen of willen zien. Blind voor de verzengende schoonheid van nog kwetsbare gelijkheid.
Tenzij wij Hefner nooit te zien kregen. Niet weten wie hij was, enkel dat een zekere Hugh Marston Hefner bewust een pijp rokende “Hef” heeft gecreëerd, de belichaming van een merk dat magazines, clubs, casino’s, mansions, penthouses en televisieshows succesrijk maakte. Er is nu weer zo’n persoonsgebonden merk in de VS: Donald Trump.
Vooruitgang is relatief en vulgair heeft ook nog een overtreffende trap.
Meer opinie?
Krijg op zondag en woensdag gratis onze nieuwsbrief Opiniemakers. Inschrijven kan hier.