"Pano" undercover in woonzorgcentra: minimale zorg, maximale winst

Ouderen betalen tussen de 80 en de 250 euro per dag in deze woon- en zorgcentra, in de hoop om extra goed verzorgd te worden. Dat leidt tot maandelijkse facturen tussen de 2.000 en 7.500 euro, zonder bijkomende medische kosten. De reclamespotjes van deze woonzorgcentra zijn veelbelovend: champagne, copieuze maaltijden en een helpende hand, wanneer dan ook. Maar het tegendeel is waar.

Met ouderenzorg valt geld te verdienen. Op zich niet verkeerd, maar is goede zorgverlening en winst maken wel combineerbaar?

Het is geen nieuw gegeven: elk personeelslid in de woonzorgsector loopt de benen van onder het lijf. Het tekort is een verhaal dat het personeel al jaren aanklaagt. Veel kunnen ze er zelf niet aan doen en de directie van commerciële woonzorgcentra vindt vaak niet dat ze iets moeten veranderen. Want wettelijk gezien respecteren ze de personeelsnorm van de overheid. Wat is dan eigenlijk het probleem?

Hoeveel personeel er op een afdeling moet zijn, is een complex gegeven: het aantal wordt bepaald op basis van de zorgtegraad van de bewoners. Hoe zwaarder de zorg voor iemand, hoe meer geld het Riziv vrijmaakt om die zorg te kunnen betalen. Zijn er op een afdeling veel bewoners die fysiek afhankelijk zijn (dat wil zeggen: ze zitten in een rolstoel en kunnen zichzelf niet langer wassen, zich aankleden of behelpen bij het eten) dan kan er meer personeel worden ingezet.

In realiteit is het vaak zo dat er 2 tot 4 personeelsleden op een afdeling van 50 bewoners aanwezig zijn. En dat is conform de personeelsnorm van de overheid. Een absolute minimumnorm dus. 's Nachts moeten er wettelijk gezien 2 personeelsleden per 50 bewoners aanwezig zijn. In realiteit is het zo dat er vaak niet meer dan 2 personeelsleden voor een héél woonzorgcentrum aanwezig zijn.

Het is amper realistisch om goede zorg te verlenen met het personeel gebaseerd op de minimumnorm. En dus gaan de niet-commerciële woonzorgcentra vaak op zoek naar middelen om extra personeel in te zetten. Gemiddeld nemen ze 14 procent meer personeel aan dan ze volgens de overheidsnormen moeten voorzien. Dan is het haalbaar om tijd te nemen voor de zorg van de bewoners.

Maar de commerciële woonzorgcentra willen geen extra middelen vrijmaken om meer personeel aan te nemen. Want dat betekent dat deze bedrijven minder winst overhouden. Ze houden dus halsstarrig vast aan de personeelsnorm van de overheid: wettelijk doen ze hier niets fout mee.

En wat u ook niet mag vergeten. Oudere mensen takelen af. Dat wil zeggen dat hun behoefte aan zorg steeds groter wordt. Hoe langer iemand in een woonzorgcentrum zit, hoe méér personeel er eigenlijk nodig is om hem van goede zorgen te voorzien. Maar met die evolutie houdt de personeelsnorm van de overheid geen rekening.  

Als er één ding is waar bewoners naar uitkijken wanneer ze verhuizen naar een woonzorgcentrum, is dat ze niet zelf moeten koken. Ze worden warm gemaakt met beloftes van heerlijke maaltijden, bereid door sterrenchefs en keuzemenu's die ze naar believen kunnen invullen. Op papier ziet het er allemaal heerlijk uit.  

De realiteit is dat er elke dag opnieuw 70 à 130 ouderen tegelijkertijd een warme maaltijd moeten krijgen, met een beperkt budget. De interne boekhouding van de commerciële woonzorgcentra voorziet ongeveer 3,5 euro per bewoner, per dag, voor drie maaltijden.

Probeert u zelf maar eens drie evenwichtige maaltijden klaar te maken met zo'n budget.  De chefs die dat moeten klaarkrijgen, grijpen dan naar de trucs van de grootkeuken. Veel diepvriesproducten, weinig verse groenten of fruit, goedkoop vlees en vis (gehakt, spek en koolvis) en veel prefab-desserten zoals pudding, flan, yoghurt met fruit uit een potje.

De maaltijden zijn vergelijkbaar met die uit een ziekenhuis. Maar in een ziekenhuis lig je vaak maar voor een kortere periode. Onderzoek wijst uit dat als je wekenlang de maaltijden van een woonzorgcentra eet, je uiteindelijk ondervoed raakt: dat is geconstateerd bij 8 op de 10 bewoners die in een commercieel woonzorgcentrum wonen. Ze verliezen op korte tijd veel kilo's. Vitaminetekorten stapelen zich op, risico op valgedrag en infecties verhogen. Risico's die allemaal beter vermeden worden op hoge leeftijd.

Veel commerciële woonzorgcentra lossen dit niet op door het menu aan te passen en gevarieerde voeding aan te bieden. Daar willen ze niet meer budget voor vrijmaken. Integendeel: ze bieden bijvoeding aan. U kent ze wel: die flesjes van Nutricia met voedingssupplementen. En dat kost hen geen cént. Want de bewoner die vitaminetekorten heeft, ziet de flesjes bijvoeding namelijk op zijn factuur verschijnen.  

Gemiddeld verblijft een bewoner twee jaar in een woonzorgcentrum. Voor sommigen onder hen de langste en ongelukkigste twee jaar van hun leven. 6 op de 10 bewoners geven aan eenzaam te zijn in een woonzorgcentrum. Het personeel heeft gewoonweg te weinig tijd om af en toe te vragen hoe het met hen gaat.

Hier en daar wordt er stevig ingezet op activiteiten. Maar beeld u in: op uw oude dag wordt u uit uw kamer gehaald om te gaan sjoelen met een aantal andere bewoners die u amper kent. Of wordt er een karaoke georganiseerd met enkele bewoners. Elke dag zou een feest kunnen zijn, maar is dat wat u wilt? Heeft u niet gewoon eens nood aan een goed gesprek of aan een wandeling in de buitenlucht?
 
Het gevolg is dat bewoners gaan aftellen naar hun laatste dagen. Of zelfs de laatste dagen vroeger willen zien komen. Euthanasie op basis van psychisch lijden is geen taboe-onderwerp onder hen, integendeel, het is een dagelijks gespreksonderwerp.  

Veel bewoners hebben heel hun leven lang uitgekeken naar hun schone oude dag. Maar wat een schone oude dag zou moeten zijn, is vaak een lijdensweg van frustraties, eenzaamheid en aftakeling. Het is niet evident als voltijds werkende kinderen om voor je ouders te zorgen. Maar het is ook niet evident voor de bewoners, ouders van deze hardwerkende kinderen, om in een commercieel woonzorgcentrum oud te worden.

Wilt u reageren op dit artikel of op de "Pano"-reportage? Dat kan via pano@een.be. De reportage is vanavond te zien om 21.30u op Eén of op VRT NU.