Welk effect heeft macht op ons? Maakt het ons kapot?
Mensen met macht misbruiken die macht blijkbaar graag. Je ziet het niet alleen bij dictators, maar ook bij politici, bedrijfsleiders, geestelijken, leerkrachten, sportcoaches en nu ook bij filmproducent Harvey Weinstein. Hij zou al jarenlang medewerksters en actrices seksueel geïntimideerd en aangerand hebben. Veranderen mensen omdat ze te veel macht krijgen? Of is het aangeboren?
“Zodra je de top hebt bereikt, is er een virus in je brein geslopen. En pas dan begin je almaar meer op een psychopaat te lijken.” Dat schreef professor emeritus Marc Buelens van de Vlerick Business School onlangs in een column in Trends. Volgens de professor, en volgens andere studies, heeft macht een grote invloed op het gedrag en karakter van mensen. “Je wordt niet zo geboren, het is de macht zelf die je helemaal kan veranderen.”
Professor Katleen De Stobbeleir, ook van de Vlerick Business School, is het daar niet helemaal mee eens. “We zien dat mensen met bepaalde karaktertrekken zich van in het begin al meer aangetrokken voelen tot machtsposities. Het gaat dan over narcistische (zichzelf geweldig vinden), psychopathische (charmant en manipulatief zijn) en/of machiavellistische (gewetenloze) persoonlijkheden. Die mensen zullen sowieso makkelijker doorstoten naar leidinggevende posities.”
De gevolgen van macht
Beide professoren zijn het er wel over eens dat macht een grote invloed heeft op mensen. Bij iedereen die meer macht of verantwoordelijkheid krijgt, dreigt het risico om die macht op termijn te misbruiken.
Uit verschillende studies blijkt dat machtige mensen geneigd zijn om het eigenbelang meer voorop te stellen, dat ze egocentrisch en minder empathisch worden, dat hun sociale normen vervagen en dat ze zich meer vrijheden permitteren. Dat zou kunnen verklaren waarom er zo veel verhalen van machtsmisbruik opduiken.
Je kan misschien dikwijls weerstaan aan machtsmisbruik, maar op termijn wordt het risico steeds groter.
Macht maakt overmoedig
Professor Buelens legt uit hoe het precies werkt: “Machtige mensen worden automatisch actiever. Ze worden beter in oplossingen zoeken, en zien sneller de weg naar hun doel. Maar dus ook naar hun eigen doelen, uit eigenbelang. Ze gaan mensen gebruiken als instrument om tot die doelen te komen.”
Machtige mensen worden minder empathisch, omdat ze zich niet bezighouden met “details”. Ze zullen sneller risico’s nemen, ze overschatten hun vaardigheden en worden moediger. “Mensen met minder macht zijn voorzichtiger en meer afwachtend. Daarom duurt het vaak zo lang vooraleer seksueel misbruik aan het licht komt. Machtige mensen weten dat. En als het uitkomt, zijn ze er nogal gerust op dat ze er zich toch wel uit zullen kunnen praten.”
Macht neemt remmingen weg
Uit verschillende studies blijkt ook dat machtige mensen sneller hun sociale normen en waarden verliezen. De Amerikaanse psycholoog Dacher Keltner deed een experiment om dit te bewijzen. Bij groepjes van 3 mensen liet hij telkens 1 iemand de prestaties van de anderen beoordelen. Hij kreeg dus meer macht. Op het einde van het experiment liet Keltner een bord met gebak rondgaan.
De beoordelende proefpersonen namen vaker het laatste stukje cake dan de anderen. Ook bleek dat zij vaker met open mond aten en de kruimels niet van hun mond veegden. Uit het experiment blijkt dat wie zich machtig voelt, zich minder aantrekt van anderen en zich minder geremd voelt.
(Psycholoog Dacher Keltner vertelt in een korte video hoe macht mensen egoïstisch maakt, en over het experiment met de cake)
Eenzaam aan de top
“Het is belangrijk dat machtige mensen zich goed omringen met mensen die durven tegen te spreken. Zo kan je zelf je macht binnen de perken houden”, zegt professor Marc Buelens. “Maak op voorhand goede afspraken en zorg dat er mensen toekijken op wat je doet. Want eens het machtsgevoel naar het hoofd stijgt, vinden machthebbers het niet meer zo leuk om gecontroleerd te worden.”
Professor Katleen De Stobbeleir vult aan: “Als leidinggevende word je vaak omringd door mensen die alleen maar complimenten geven. Maar zo raak je geïsoleerd. Het is belangrijk om voldoende feedback te vragen. Als je te lang aan de top staat, kan je blik op de wereld zo verstoord raken dat je beter een stap opzij zet."
Ook professor Buelens is voorstander van niet te lang aan de macht te blijven. “Je kan misschien dikwijls weerstaan aan machtsmisbruik, maar op termijn wordt het risico steeds groter. Vergeet niet dat macht heel verslavend is. Mensen die de macht kwijt dreigen te raken, klampen zich daar krampachtig aan vast.”
Vrouwen aan de macht
Reageren vrouwen anders op macht dan mannen? Beide professoren vinden het een moeilijke vraag. Professor Buelens: “Vrouwen zijn empathischer van nature uit, maar ik durf niet zeggen of ze minder misbruik maken van hun macht.”
“Het is zo dat vrouwen sneller feedback vragen, omdat dat meer verwacht wordt van hen. Maar ook zij moeten zich heel bewust zijn van de effecten van macht”, zegt professor De Stobbeleir. Er zijn studies die aantonen dat vrouwen sneller afgestraft worden voor dominant gedrag dan mannen.
Een "gehoorzaamheidsgen"?
Stanley Milgram heeft in de jaren '60 één van de meest bekende sociale experimenten uitgevoerd over gehoorzaamheid. Hij wilde onderzoeken hoe het in de Tweede Wereldoorlog zo ver was kunnen komen dat gewone mensen tot vreselijke daden in staat waren geweest. Milgram liet een proefpersoon iemand ondervragen die in een afgesloten cabine zat. Een autoritaire onderzoeker gaf daarbij het bevel om bij elk fout antwoord een steeds krachtigere stroomstoot toe te dienen. De proefpersoon gehoorzaamde en diende uiteindelijk zelfs dodelijke stroomstoten toe.
Professor Buelens: “Dit bewijst dat we een soort ‘gehoorzaamheidsgen’ hebben. We zijn gemaakt om te gehoorzamen aan autoritaire, dominante mensen en we tolereren mensen met macht. Dit is al zo van bij de eerste bevolkingsstammen. Mochten we niet gehoorzamen, dan zou onze maatschappij niet werken.”
Leiders zijn nodig en er zijn voldoende voorbeelden van hoe het wel kan. Maar machtsmisbruik is nog lang de wereld niet uit.