Und jetzt, Österreich?
De kaarten zijn geschud, de Oostenrijker heeft ze in de rechterhand gestopt. Dat is de conclusie na de verkiezingen gisteren. Hoewel de SPÖ van kanselier Kern de schade verrassend goed kon beperken, is de rest van de linkerzijde weggeveegd, terwijl de rechtse partijen samen meer dan 12 procent winnen. De christendemocratische ÖVP en de uiterst-rechtse FPÖ hebben alle troeven in handen om een coalitie te vormen. Maar zal dat echt lukken? En wat betekent dat?
Vanochtend op metrolijn 3, vanuit het Weense stadscentrum richting Simmering. Opvallend veel mensen bladeren in een krant, andere checken nieuws op hun smartphone. De metro lijkt de ideale plaats om de verkiezingsuitslag van gisteren echt te laten doordringen. “De Oostenrijker is massaal gaan stemmen en hij deed dat anders dan vroeger. Ik vind het jammer, maar het is wel een duidelijke roep om verandering”, zegt een jonge vijftiger mij. Een jong meisje is het er deels mee eens: “Ja, het moet anders, maar het is een goede uitslag. Niet jammer.”
Beiden geloven wel dat Oostenrijk een zwart-blauwe coalitie krijgt, een samengaan van ÖVP en FPÖ, rechts en uiterst-rechts. “Het is de wil van de kiezer. Ze willen een fris politicus als Kurz en geen migranten meer”, erkent de vijftiger.
Een duidelijke uitslag
Sebastian Kurz, de 31-jarige gladde verschijning die ooit met een partybus vol vrouwen door Wenen reed om campagne te voeren, heeft de voorspellingen waargemaakt. Met bijna 32 procent van de stemmen kwam hij als grootste uit de bus. De huidige buitenlandminister scoort en slaagde erin veel potentiële kiezers van het uiterst-rechtse FPÖ naar zijn partij te lokken.
Maar desondanks deed de FPÖ zelf het ook goed, met duidelijke winst. Dat ze waarschijnlijk pas de derde partij worden, zal maar een kleine domper op de feestvreugde zijn.
"Ze willen een fris politicus als Kurz en geen migranten meer”, erkent de vijftiger.
De SPÖ van kanselier Kern houdt stand, maar ziet heel wat kiezers naar de FPÖ vertrekken. De instroom komt vooral van de groenen, die letterlijk uit het parlement gestemd werden. De partij die vorig jaar nog met veel euforie hun groene Alexander Van der Bellen president zag worden, kan een jaar later maar 3,8 procent van de kiezers meer overtuigen. Het ging in Oostenrijk over geen enkel groen thema en de partij profileerde zich voor een open samenleving in een land waar er wel consensus lijkt te bestaan over het sluiten van de grenzen.
In Oostenrijk win je dus verkiezingen met vernieuwing, een frisse wind en gesloten grenzen.
De coalitiekeuze lijkt logisch
Het lijkt dan ook logisch dat Oostenrijk voor een coalitie van de overwinnaars zou gaan. Als is dat enkel logisch omdat het Oostenrijk is: in zowat alle andere West-Europese landen zou dat door een cordon sanitaire niet mogelijk zijn. Maar hier werd, wordt en zal samengewerkt worden met de FPÖ, zowel de ÖVP als de SPÖ deden en doen het al en sluiten het zeker niet uit.
“Mijn eerste bekommernis is een stabiele regering vormen”, zei Sebastian Kurz gisteren tijdens het traditionele debat na de verkiezingen. “Ik zal daarvoor gaan praten met alle partijen die in de regering zitten”.
FPÖ-lijsttrekker Strache zal dus een telefoontje krijgen, SPÖ-kanselier Kern ook. Al lijkt er mij voor het eerste telefoongesprek meer hartelijkheid en eensgezindheid gereserveerd. Tussen Kern en Kurz botert het namelijk niet. Kurz deed de huidige regering met Kern vallen, de campagne verliep bijzonder bits tussen die twee.
Toch wordt ook een coalitie tussen de ÖVP en SPÖ, de klassieke Oostenrijkse coalitie, nog niet uitgesloten. “Als de SPÖ erin slaagt een nieuwe leider aan te stellen, dan is dat mogelijk. Met Kern niet”, vertelt een Oostenrijkse politiek journaliste me. “Het is zeker een kwestie tussen personen, tussen karakters.” Maar Kern wil voorlopig van geen wijken weten, dus wijzen alle tekens richting ÖVP en FPÖ.
Naar een gesloten eiland in de Alpen?
Toen rond de eeuwwisseling de FPÖ en ÖVP een regering vormden, waren de reacties in Europa vrij stevig. Zo werd onder meer opgeroepen tot een boycot van het Alpenland. Toenmalig minister Charles Michel (vader van) bijvoorbeeld vroeg ons om de skilatten niet langer in Oostenrijk aan te binden. Het zou hen leren. Zo’n vaart zal het nu niet lopen, al zal dat vooral van het Oostenrijks beleid zelf afhangen.
De FPÖ heeft in elk geval haar anti-Europastandpunt de voorbije maanden erg afgezwakt. De partij profileert zich niet langer als fanatiek anti-Europees en wil zelfs niet meer gezegd hebben dat Oostenrijk uit de Europese Unie moet. Dat standpunt zou namelijk onverenigbaar zijn met de ideeën van Kurz en zijn ÖVP, die zich wel als volbloed Europees presenteren. De FPÖ zet met andere woorden de bocht in richting regeringsdeelname. Europa is hen geen uitsluiting van het bestuur waard.
De partij van lijsttrekker Strache reist wel liever naar het oosten dan naar het westen. Zo zou hij zijn land graag bij het kritische “Visegrad”-groepje laten aansluiten: Hongarije, Polen, Tsjechië en Slovakije. Niet meteen de beste vrienden van Brussel, Parijs en Berlijn, eerder landen die zelf niet uit Europa willen, maar er wel graag de kantjes van aflopen.
Het is ook geen geheim dat ze bij de FPÖ Rusland liever te vriend houden dan Merkel. Of het hen zal lukken de ÖVP hierin ver mee te sleuren, is verre van zeker.
In Oostenrijk win je verkiezingen met vernieuwing, een frisse wind en gesloten grenzen.
De Hongaren hebben in elk geval de Oostenrijkers al gefeliciteerd met hun keuze. Een woordvoerder van de regering Orbán zegt uit te kijken naar samenwerking met de nieuwe nummer 1 van de Oostenrijkse regering.
Hoewel ook Sebastian Kurz Europa graag op zijn eigen manier benadert en zich evenmin als buitenlandminister de les liet lezen uit Berlijn, lijkt hij voorlopig dus zijn slag thuis te halen van de FPÖ. Als minister van Buitenlandse Zaken reed Kurz in elk geval tegen de schenen van Angela Merkel. Toen honderdduizenden vluchtelingen door Oostenrijk getrokken waren op weg naar Duitsland en Merkel weigerde de grenzen te sluiten, trok hij zelf zijn stoute schoenen aan. Hij verzamelde de andere landen “op weg naar Duitsland” in Wenen en deed dan zelf de deur dicht.
“Kurz, heeft Merkel je daarvoor trouwens al bedankt?”, vroeg Duits financiënminister Schäuble hem ooit. Neen, Merkel had hem nog niet bedankt. Het bewijst wel de onverzettelijkheid van de jongeman.
Toch waren er gisteren heel wat Duitse CDU’ers op Kurz’ overwinningsfeest in het Weense Kursalon. Panische angst lijkt er in Berlijn alvast niet uit te breken, al lijkt er geen twijfel over te bestaan dat Merkel de ÖVP liever ‘in de oude stijl’ zag.
Grenzen?
Dat de Oostenrijkse grenzen niet snel opnieuw wagenwijd zullen opengaan voor vluchtelingen en migranten, staat zeker buiten kijf, welke coalitie er ook gevormd wordt. Nu al schrikt de ÖVP-SPÖ-regering er niet voor terug om bijvoorbeeld soldaten naar de Brennerpas te sturen als het er ook maar op lijkt dat er groepjes migranten vanuit Italië richting Oostenrijk trekken.
Ook bij de sociaaldemocraten hebben ze daarover felle standpunten. Het is een van de redenen waarom Kern het na 2015 bij de SPÖ mocht overnemen van Faymann: een nieuwe man die niet met de beelden van duizenden vluchtelingen op Weense stations en in grensdorpjes geassocieerd werd.
Ook klonk het tijdens de campagne bij de SPÖ dat de toestroom aan vluchtelingen tegengehouden moet worden. Kurz heeft er een groot deel van zijn bekendheid aan te danken en dat ze bij de FPÖ liever niemand naar Oostenrijk zien komen, is vrij klaar.
Dat het migratiebeleid dus streng blijft of strenger wordt, is een feit. De groene partij die daar wel tegengas in bood, is uit het parlement gestemd. In die kwestie kan een blik naar het oosten van Europa wel fonkelingen in de ogen geven voor de toekomstige Oostenrijkse regering.