Lang leve Fins design! Finland viert 100 jaar onafhankelijkheid, en de merken vieren mee

Er was een burgeroorlog voor nodig, maar in 1917 werden de Finnen verlost van het Russische juk waaronder ze meer dan honderd jaar geleefd ­hadden. Daarvóór nog zaten ze dik 600 jaar onder de Zweedse knoet. Sinds 1917 mag Finland het eindelijk alleen doen. En dat lukt. Ze wisten zich niet alleen te ontpoppen tot een van de veiligste landen ter wereld, maar ook tot internationaal gerespecteerde designnatie. Glas- en keramiekmerk Iittala is, samen met textiellabel Marimekko en meubelmerk Artek, het bekendst. In de lange lijst van Finse topdesigners prijken onder meer Alvar Aalto, Eero Aarnio, Eero Saarinen, Kaj Franck en Tapio Wirkkala. In België zouden we niet zo ver komen, terwijl we ruim dubbel zoveel inwoners hebben.

Sinds de onafhankelijkheid bouwden ­architecten en ontwerpers letterlijk aan de natie. Ze gaven vorm aan wat het was om Fins te zijn. Blijkbaar optimistisch, sociaal geëngageerd en democratisch. Want dat zijn de kenmerken van het Finse design. Neem nu Marimekko, het bekende stoffen- en modemerk, opgericht in 1951. De felle ­kleuren spatten van de stof. We zien veel bloemen, maar ook grafische motieven die je op slag opgewekt maken. Geen toeval. De oprichtster wilde wat kleur en energie ­brengen naar de Finse huizen in de depressieve naoorlogse periode.

Sowieso is Finland al een duister land. Als het ’s winters maar een paar uur licht is, doen die felle prints vast deugd. Al staan die wel in schril contrast met de introverte inborst van de inwoners, vinden we. Maar volgens de Finnen is dát contrast juist typisch Fins. Het is een land van tegenstellingen. Denk maar aan de lichte zomers en de duistere winters. Marimekko is symbool voor de gelijkwaardige rol die vrouwen krijgen in Finland. De oprichter, de ontwerpers en de verkopers die er een commercieel succes van maakten, zijn haast allemaal vrouwen.

Kleine ‘d’

De grote ambassadeur van Fins design is natuurlijk Alvar Aalto. Hij was 19 jaar toen Finland onafhankelijk werd. En hij bepaalde mee de moderne look van de nieuwe Finse natie. Als architect en designer bouwde hij van de jaren 20 tot de jaren 70 een indrukwekkende carrière uit. Typisch Aalto zijn natuurlijke materialen, organische vormen en de nadruk op functionaliteit. Dat zie je ook bij Artek, het merk dat hij oprichtte in 1935 samen met zijn vrouw Aino, ook een ­architecte. Artek (een samentrekking van art en technology) bestaat nog altijd en werd enkele jaren geleden opgekocht door Vitra.

Net als bij de andere Scandinaviërs zie je bij Fins design een zekere soberheid die focust op democratisch en duurzaam ontwerp. De producten moeten betaalbaar zijn en een leven lang kunnen meegaan. Ontwerper Kaj Franck – alias ‘het geweten van het Finse design’ – wilde per se ­praktische, betaalbare spullen maken voor arbeiders en middenklassers. Geen design met een grote ‘D’ dus. In Finland is design een gebruiksvoorwerp voor alleman, geen ­verzameldomein of monopolie van de rijke elite. Bel aan bij eender welk Fins huis en je ontdekt er een stuk van Aalto, niet zelden een erfstuk van de vorige generatie. Meubels worden hier nog doorgegeven. Artek heeft bijvoorbeeld al jaren een eigen tweedehands­winkel. We zien dat de grote Italiaanse ­merken niet meteen doen.

De rode draad bij haast alle ontwerpers is inspiratie uit de natuur. Als een van de dunst bevolkte Europese landen hebben ze bossen en meren in overvloed. Nagenoeg alle Finnen hebben een buitenhuis bij een van de 187.888 meren (en evenveel eilanden) waar ze de weekends en de zomers doorbrengen. Doorgaans is daar stromend water noch elektriciteit, maar dat deert ze niet. Sterker: Finnen vinden dat totaal onnodig. Het water uit het meer is zuiver en ’s zomers wordt het niet donker, dus een lamp hoeft niet. Die band met de natuur vertaalt zich in materiaalgebruik, zoals hout en glas. En in vormgeving. Zo ontwierp Tapio Wirkkala een ­collectie glazen geïnspireerd op smeltend ijs.

Opvolging?

De grote vraag is natuurlijk of de volgende Finse eeuw evenveel iconische designers, producten en merken zal afleveren. Oftewel: wie zijn de Alvar Aalto’s en Marimekko’s van de 21ste eeuw? Die opvolging lijkt gegarandeerd. Neem nu Secto Design, die met hun bekende ajuinvormige ‘Octo’-lamp met fijne baleinen overal ter wereld opduikt. Maar ook Harri Koskinen en Klaus Haapaniemi ­verzekeren de Finse toekomst.

Zelfs Nokia – dat de smartphone-­trein finaal gemist leek te hebben – maakt zijn comeback met een nieuw model. Het indrukwekkendste kenmerk is de dual-sight camera die vooraan en achteraan tegelijkertijd fotografeert, filmt of streamt. Deze selfievariant doopten de Finnen ‘bothie’. Maar ook wie in Helsinki rondloopt, voelt de designvibe. Vooral tijdens de Design Week in september. Tijdens het jaar beweegt er veel in het Design District vol kleine winkeltjes, ateliers en ontwerpstudio’s. Dat Finland het zo ver zou schoppen op designvlak, had je al kunnen voorspellen lang voor de onafhankelijkheid. Hun designmuseum, opgericht in 1873, is een van de oudste ter wereld. Het was toen al klaar om jaren later tot de nok gevuld te worden met nationale designtrots.