Zet Catalonië de "verdamping" van Europa in gang?

De Europese top van staatshoofden en regeringsleiders kon niet plaatsvinden in het gloednieuwe eivormige Europa-gebouw. Door een chemische reactie waren er bij het reinigen van de keuken giftige dampen
vrijgekomen, die zich via de ventilatie verspreid hadden en enkele werknemers hoofdpijn en andere klachten hadden bezorgd.

Uit voorzorg werd dan maar beslist om de regeringsleiders in het oude Justus Lipsiusgebouw te laten vergaderen.  

Het probleem in de keuken van “Europa” geraakt maar niet opgelost, het “ei” blijft nog een week langer gesloten. Het doet denken aan de Catalaanse kwestie: de grootste politieke brand die in Europa woedt, en die maar niet opgelost geraakt. Het verschil: de Europese regeringsleiders doen geen enkele poging om de brand te blussen. De kwestie stond niet eens op de agenda van de Europese Raad.

Europa vertrouwt erop dat de Spaanse premier Rajoy de brand zal blussen.  Tot nu gooide die echter vooral olie op het vuur, vooral door het hardhandige optreden van de politie op de dag van het onafhankelijkheidsreferendum. Na de voorzichtige Belgische kritiek op de de Spaanse aanpak, zijn de diplomatieke relaties tussen Spanje en België intussen fel bekoeld.  

Op die manier was er op de Europese top toch geur- en rookhinder door de Catalaanse brand. Op elke persconferentie kwamen er ook vragen over Catalonië. Zelfs voor Theresa May die al genoeg problemen aan haar
hoofd heeft met de brexit.

Maar de officiële lijn bij de regeringsleiders blijft:

“Dit is een intern-Spaanse aangelegenheid, we rekenen erop dat de Spaanse regering dit gaat oplossen, de Spaanse grondwet moet gerespecteerd worden”.

De Franse president Macron had weliswaar een lange tête-à-tête met Rajoy, maar dat gesprek ging vooral over de herziening van de detacheringsregels, een kwestie waar Macron mee hoopt te scoren en waarvoor de steun van Spanje cruciaal is.

Het kan mee verklaren waarom Macron zich zo uitdrukkelijk uitsprak voor de eenheid van Spanje: you scratch my back and I scratch yours. Macron en andere regeringsleiders zijn natuurlijk ook bang dat de Catalaanse onafhankelijkheidstrijd een voorbeeld kan worden voor andere regio’s en dat wat in Catalonië gebeurt een sjabloon kan worden voor de toekomst:

Men organiseert een referendum, roept de onafhankelijkheid uit, krijgt die niet, en vraagt vervolgens om bemiddeling van de Europa om die onafhankelijkheid alsnog te verkrijgen.

Zolang de Spaanse regering geen Europese hulp inroept, zal de rest van Europa niet bougeren. De regering van Puidgemont is voor hen geen gesprekspartner. Er is zelfs veel begrip voor Rajoy, die erop hamert dat de Catalanen een illegaal referendum hebben georganiseerd, en de Spaanse grondwet overtreden.

In de marge van de top probeerde een hooggeplaatste Spaanse regeringsvertegenwoordiger ook de internationale pers te overtuigen van het gelijk van Madrid in de kwestie.

Hij deed neerbuigend over de Catalaanse regering, zei dat dat een meerderheid van de Catalanen zwijgt en tegen onafhankelijkheid is.

Maar hij reageerde ook erg agressief toen hem gevraagd werd waarom er dan geen officieel referendum kon worden gehouden, net zoals de Britse regering had gedaan in Schotland. “Onze grondwet laat dit niet toe!” En: “Waarom zou ik me als Spanjaard niet mogen uitspreken over de toekomst van mijn land? Als de Catalanen willen dialogeren, moeten ze dat maar
doen in het Spaanse parlement”. Een vreemde redenering: om te scheiden moet je toch niet de toestemming van je partner vragen?  

De Catalaanse kwestie legt ook een Europese paradox bloot. De Europese Unie heeft in de loop der jaren erg veel macht gekregen, waardoor de macht van de lidstaten verminderd is.

Tegelijk is er bijvoorbeeld in België, maar ook in Spanje, veel macht naar de regio’s gegaan.

Ooit zou dit wel leiden tot de verdamping van die lidstaten, was de hoop van vele volksnationalisten, en zou er een Europa van regio’s en volkeren kunnen ontstaan.

De Europese Unie is één grote markt, zelfs vanuit het allerkleinste landje kan je een markt van 500 miljoen consumenten veroveren.  De lidstaten blijken echter taaier dan verwacht, en verdampen niet zomaar.  En ze krijgen zelfs juridische hulp van de Europese Commissie en haar “Prodi-doctrine”:

Regio’s die zich eenzijdig afscheuren van een EU-lidstaat, behoren niet meer tot de Europese Unie, en moeten opnieuw lidmaatschap aanvragen.

Zo doet de Europese Unie de kooi op slot waar de regio’s uit hoopten te ontsnappen.  Want Catalanen en  Schotten die voor onafhankelijkheid zijn, willen helemaal niet weg uit de EU. Ze dragen Europese vlaggen mee, en noemen zichzelf pro-Europees.

De angst om onafhankelijk te worden maar door niemand erkend te worden en daardoor uit de EU te vallen (en alle economische gevolgen die dat meebrengt), is wellicht de reden waarom de Catalaanse regering de ultieme stap nog niet gezet heeft. 

De hoop die volksnationalisten gesteld hadden op Europa, en hun sympathie voor de Europese Unie, zouden wel eens kunnen verdampen door de onhandige opstelling van de meeste Europese regeringsleiders. En dat net op een moment dat de EU wel wat supporters met Europese vlaggen kan gebruiken. Maar, zo valt te horen in Europese kringen, zo talrijk zijn de mensen die de Catalaanse strijd steunen nu ook weer niet, ook niet in Catalonië zelf.

De vergelijking, zoals elke vergelijking, loopt natuurlijk mank (de EU is geen staat), maar moet pro-Europese volksnationalisten toch ook doen nadenken over de vraag welk model te verkiezen is voor een efficiënt én democratisch bestuurde Europese Unie: een confederaal model (zonder sterk centraal bestuur),of een federaal model (zoals in de VS). 

Een van de meest radicale voorstellen komt van de Duitse professor Ulrike Guérot die alle natiestaten (ook Duitsland) op de schop wil, en droomt (ze noemt het een politieke utopie) van een federaal Europa met burgers die rechtstreeks het Europees parlement verkiezen, en 50 of 60 regio’s of grote steden die elk 2 vertegenwoordiger naar een Europese Senaat sturen.

Voor haar is de Catalaanse crisis nog maar een opstap naar dat nieuwe Europa. Of het zo zal uitdraaien moet de toekomst uitwijzen. De geschiedenis leert alvast dat grenzen niet vastliggen, en staten of zelfs wereldrijken geen eeuwig bestaan hebben, maar gewoon kunnen verdampen.