Oosterweel, een processie van Echternach die al meer dan 20 jaar duurt

Om de verkeersellende in en rond Antwerpen aan te pakken, pleit toenmalig gouverneur Camille Paulus na een eerste verkennende studie voor het sluiten van de ring ten noorden van de stad.

De krijtlijnen van het Antwerpse Masterplan worden duidelijk. Blikvanger is de sluiting van de ring over een afstand van 10 kilometer: de Oosterweel­verbinding, genoemd naar het knooppunt op rechteroever, op de plaats van het verdwenen polderdorp Oosterweel.

Van alle voorstellen komt het "geoptimaliseerde middentracé" als winnaar uit de bus, later bekend als het BAM-tracé. Het voorziet in een tunnel onder de Schelde die aan de rechteroever bovenkomt aan het Oosterweel­knooppunt en via een dubbeldeksviaduct (Lange-Wapperbrug) over het Eilandje gaat.

De knoop wordt doorgehakt op een Staten Generaal voor Antwerpse mobiliteit en binnen de Vlaamse regering. De Oosterweelverbinding (BAM-tracé) zal 550 miljoen euro kosten en onder meer gefinancierd worden door een tolheffing. Deadline voor de realisatie: 2005. Eind 2001 ligt de deadline op 2009 en de kostprijs op 950 miljoen.

De Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel, die instaat voor de financiering en uitvoering van het Antwerpse Masterplan, start met de openbare aanbesteding en selecteert vier consortia die in aanmerking komen om de werken te mogen uitvoeren. Intussen zwelt de kritiek op de voorgestelde Oosterweel­verbinding met Lange Wapperbrug aan: te dicht bij de stad, te veel overlast, te ongezond, te duur.

De actiegroep stRaten-generaal stelt een alternatief tracé voor, met een langere tunnel onder de Schelde, en geen brug. Het tracé ligt ook noordelijker, verder weg van het centrum, waardoor meer verkeer weggehouden wordt van de stad. De Vlaamse regering en de BAM schieten het alternatief af. Het definitieve traject wordt vastgelegd: een Oosterweel­verbinding met brug.

Het Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan wordt goedgekeurd. Het consortium Noriant haalt de aanbesteding voor de bouw van Oosterweel binnen. De kostprijs is intussen opgelopen tot 2,5 miljard euro.

De Vlaamse regering beslist na steeds luider klinkend protest dan toch om alternatieven te onderzoeken. Drie mogelijkheden worden onderzocht: het BAM-tracé, het Horvath-tracé, dat de brug vervangt door een tunnel, en het stRaten-generaal-tracé.

De resultaten van de alternatievenstudie zijn er: allemaal rendabel, geen enkel optimaal. Het BAM-tracé is goedkoper, dat van stRaten-generaal duurzamer. Het studiebureau komt nog met een vierde voorstel, in de lijn van stRaten-generaal: een langere tunnel onder de Schelde en de haven. De Vlaamse regering raakt het niet eens, Open VLD wil de Lange Wapper, de SP.A begint van mening te veranderen. Toch mag de BAM een bouwaanvraag indienen.

De stad Antwerpen mag in oktober een volksraadpleging houden. In de aanloop daarnaar neemt SP.A-burgemeester Patrick Janssens zijn opmerkelijke bocht: hij wil niet langer de Lange Wapperbrug, die hij heel lang heel vurig verdedigde onder het motto "walk and don't look back", maar kiest voor een tunnel. In het referendum schiet 59,24 procent van de Antwerpen de Oosterweelverbinding mét brug af. Het stadsbestuur geeft daarop een negatief advies aan de Vlaamse regering.

Forum 2020, een groep zakenmensen en academici, lanceert samen met stRaten-generaal het Meccano-tracé. Het verkeer wordt via twee nieuwe verbindingen ("bretellen") in het oosten en westen van Antwerpen opgevangen en rondgeleid voor het de ring bereikt. Meerderheidspartijen CD&V en N-VA zien het nieuwe voorstel niet zitten, SP.A wil dat het voorstel wel au sérieux wordt genomen.

De Vlaamse regering doktert een compromis à la belge uit. Het BAM-tracé blijft, maar de brug verdwijnt en wordt een tunnel. Tenzij zou blijken dat de tunnel technisch onmogelijk of duurder zou zijn dan de brug of dat de bouw langer zou duren. Een compromis dat aanleiding geeft tot alleen nog maar meer politiek gehakketak.

De Vlaamse regering kiest definitief voor de tunnel in plaats van de brug. Dat kost meer dan de brug, maar de stad Antwerpen en de haven zullen die meerprijs dragen. Totale geschatte kostprijs intussen: 3,05 miljard euro. Wat ook beslist wordt: de aanleg van de ondergrondse A102 (tussen E313 en E19 in het noorden) en de ondertunneling van de R11 (tussen E313 en E19 in het zuiden).

Er wordt een uitvoerig plan-milieueffectenrapport (plan-MER) opgestart, waarin naast het BAM-tracé (wat de voorkeur geniet van de Vlaamse regering) nog zeven alternatieven onderzocht worden. Daarbij ook het Meccano-tracé én een alternatief voorgesteld door het Ringland-collectief: een overkapping van de ring.

Het definitieve plan-MER wordt opgeleverd. Het BAM-tracé (de Oosterweel­verbinding) scoort daarin het best qua mobiliteit, het Meccano-tracé qua leefbaarheid. Maar geen enkel scenario biedt een structurele oplossing voor het Antwerpse fileleed, luidt het. De nieuwe Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA) eist dat de Vlaamse regering nog voor de verkiezingen een beslissing neemt. Op 14 februari kiest Vlaanderen voor het Oosterweel­tracé. Kostprijs: 3,25 miljard euro.

Europa plaatst vraagtekens bij de ingewikkelde constructie van de Vlaamse regering om de Oosterweelverbinding te financieren. Vlaanderen wil dat via een publiek-private samenwerking (pps) buiten de begroting houden. Dat kan niet, volgens nieuwe Europese regels. Als het bedrag in de begroting moet worden opgenomen, raakt Vlaanderen echter budgettair in de problemen. Intussen verzamelen de aanhangers van Ringland - de overkapping van de ring - steeds meer steun én fondsen om hun project te onderzoeken. Ook in politieke kringen gaan stemmen op die een overkapping in de toekomst niet uitsluiten.

De Vlaamse regering maakt bekend dat de werken voor het Oosterweel­project in 2017 starten en in vijf fasen uitgevoerd worden. Het budget wordt vanaf 2017 volledig opgenomen in de Vlaamse begroting. Enige voorzichtigheid blijft nog geboden: er komt overleg met Europa om te kijken of Oosterweel in aanmerking komt voor een investeringsclausule, waardoor de regering van het geplande begrotingstraject zou mogen afwijken om investeringen te financieren, zolang het tekort niet voorbij de 3 procent schiet.

De actiegroepen stRaten-generaal en Ademloos dienen bij de Raad van State een klacht in tegen Oosterweel. Zij vragen om het Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan dat de regering in maart goedkeurde te vernietigen. Volgens de groepen heeft de regering meermaals haar eigen regels overtreden.  

De Vlaamse regering, de stad Antwerpen en de actiegroepen maken bekend dat ze een mogelijke overkapping van de zuidelijke Antwerpse ring gaan bestuderen. Nog geen week na die persconferentie komen de actiegroepen alweer in het nieuws. Zij starten met het verzamelen van handtekeningen om "indien nodig" een referendum te organiseren rond de plannen van de Oosterweelverbinding.  

Alexander D'Hooghe, die begin 2016 werd aangesteld om de overkapping van de Antwerpse ring te onderzoeken, stelt eind 2016 zijn ambitienota voor. Hij pleit voor een volledige overkapping van de ring, die weliswaar 9 miljard euro zou kosten en een hele generatie zou duren.  

De auditeurs van de Raad van State leggen een bom onder de Oosterweelplannen. In hun adviezen benadrukken ze dat een alternatief tracé - het Meccanotracé - onvoldoende onderzocht is. De Raad van State moet nog een uitspraak ten gronde doen, maar als de adviezen gevolgd zouden worden, komt het hele project op de helling. "We moeten ons voorbereiden op het slechtste", zei minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA).

De intendant voor de overkapping van de Antwerpse ring Alexander D'Hooghe komt met een compromisvoorstel waar zowel de Vlaamse regering als de actiegroepen zich in zouden kunnen vinden. Uit eerste verkennende analyses blijkt dat het ook zou werken. In het plan wordt het doorgaand verkeer ver van de stad gehouden, onder meer door de Liefkenshoektunnel en langs de nieuw aan te leggen verbindingsweg A102. De Oosterweelverbinding zal dienen voor het plaatselijk verkeer. Via tolheffing zouden gebruikers mee betalen.  

De BAM stelt het aannemersconsortium Rinkoniën aan om het eerste deel van de Oosterweelverbinding op Linkeroever en Zwijndrecht uit te voeren. Dat houdt in dat de E34 en E17 volledig heraangelegd worden: er komt een nieuw knooppunt dat die snelwegen aansluit op de bestaande ring rond Antwerpen en op de nieuwe tunnel onder de Schelde.

De bouwvergunning voor dat eerste deel wordt eind 2017 verwacht, de voorbereidende werken moeten in het voorjaar van 2018 starten, de grote hinder op de snelwegen zou pas voor september 2018 zijn. In 2019 moeten dan de hoofdwerken voor de bouw van de Oosterweelverbinding - op de rechteroever - starten: de aanleg van de Scheldetunnel, het Oosterweel­knooppunt, de kanaaltunnels en de aansluiting op de R1-Noord.

De Vlaamse regering levert kort voor de kerstvakantie de belangrijke stedenbouwkundige vergunning af voor de eerste fase van de werkzaamheden. Tot eind januari 2018 kan er in principe beroep worden aangetekend tegen de stedenbouwkundige vergunning bij de raad voor vergunningsbetwistingen.  

Dankzij de vergunning kunnen in 2018 de allereerste werken op Linkeroever en in Zwijndrecht opgestart worden op een 70-tal plaatsen. Die werken zijn behoorlijk ingrijpend: op de E17, de E34 en de R1 zullen op- en afrittencomplexen heraangelegd worden. Er komt een nieuw Park&Ride-gebouw, de traminfrastructuur wordt uitgebouwd en er komt 9 kilometer nieuwe fietspaden.

Op 8 februari 2018 gebeurt de allereerste spadesteek van de Oosterweelwerken.  Minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) geeft daarmee het symbolische startschot van de wegenwerken. Dat gebeurt op de kruising van de op/afrit 6 Linkeroever met de Blancefloerlaan op Linkeroever. Op deze plek wordt een tijdelijke Park-and-Ride voor 200 voertuigen aangelegd. In een latere fase van de werken komt er enkele honderden meters verderop een definitieve P+R. Verder worden ook de rijstroken van de E17 daar versmald, komt er geluidswering, en worden er fietspaden aangelegd.

Het Oosterweelproject start met voorbereidende werken, voor de nieuwe tunnels kunnen worden aangelegd. De bouw daarvan zou in 2019 moeten starten. Het is koffiedik kijken wanneer het volledige Oosterweelproject afgerond zal zijn. De betrokken partijen hopen tegen 2025-2026 klaar te zijn met alle deelprojecten waaruit Oosterweel bestaat.