Wat is er misgegaan voor, tijdens en na de aanslagen van 22 maart?

Na de aanslagen van 22 maart 2016 op de luchthaven van Zaventem en in de Brusselse metro kreeg ons land al snel het etiket van “failed state” opgeplakt. Veiligheids- en inlichtingendiensten werkten niet genoeg samen en wisselden informatie niet goed met elkaar uit, er was geen goede opvolging van mensen die geradicaliseerd waren, noch een duidelijk beleid rond deradicalisering, vele slachtoffers vonden dat ze in de kou bleven staan, er was geen goede coördinatie van de hulpverlening op 22 maart zelf,….

Er werd dan ook snel beslist om een parlementaire onderzoekscommissie op te richten die dit alles zou onderzoeken en concrete aanbevelingen zou  doen over wat er moet veranderen.

186 mensen werden gehoord tijdens 107 hoorzittingen en aan de hand daarvan probeerde de commissie te reconstrueren wat er goed of fout liep in de aanloop naar, en op 22 maart zelf. Ze werkten rond drie verschillende luiken en begonnen met de hulpverlening op 22 maart.  Was er een goeie coördinatie? Hoe kan je vermijden dat niemand nog kan telefoneren omdat het netwerk overbelast is, zelfs de minister van Binnenlandse Zaken? Waarom duurde het zo lang om de metro stil te leggen? Werden de mensen en middelen efficiënt ingezet? Werden de slachtoffers goed begeleid?

Ten tweede focusten ze op de “veiligheidsarchitectuur”. Hebben de veiligheids- en inlichtingendiensten voldoende samenwerkt? Werd er
voldoende informatie uitgewisseld?  Zijn er niet te veel databanken? Worden bepaalde mensen voldoende opgevolgd?

Ten slotte keek de commissie naar de wortels van het probleem: radicalisering. Welke invloed heeft het salafisme uit Saoedi-Arabië in ons land? Wat is de rol van de Grote Moskee? Zetten we voldoende in op deradicalisering? Wat ging er fout in Molenbeek?

De commissie werkte anderhalf jaar lang en stelde per luik een omvangrijk rapport op dat telkens unaniem werd goedgekeurd. 

Het eindrapport van de commissie is meer dan duizend pagina's dik en telt honderden vaststellingen en aanbevelingen. Voorzitter Patrick Dewael (Open Vld) concludeert “dat ons land geen failed state is, maar dat er wel zand in de machine zit.”

Uit de getuigenissen bleek al snel dat de slachtoffers metveel problemen werden geconfronteerd en amper begeleid werden. De commissie pleit daarom voor een snelle erkenning van slachtoffers, onmiddellijke financiële steun en een individuele begeleiding. Ze stelt bijvoorbeeld voor om slachtoffers vrij te stellen van successierechten, om een speciaal statuut te creëren voor slachtoffers en ook om één duidelijk loket op te richten waar ze terecht kunnen met al hun vragen.

De communicatie tijdens een aanslag moet ook beter. Het crisiscentrum moet worden versterkt en de communicatie moet gestroomlijnder verlopen. Om te vermijden dat het telefonienetwerk plat valt door overbelasting, moeten er noodantennes komen én moeten bepaalde beleidsmensen een prioritaire sim-kaart krijgen waardoor ze voorrang hebben op het netwerk.

Wat de veiligheidsarchitectuur betreft klonk het zo: “Ja, er zijn fouten gemaakt en er is sprake van ernstige problemen zoals eilandvorming of gebrekkig leiderschap. De informatiepositie van de inlichtingendiensten is zwak, de Brusselse federale gerechtelijke politie heeft steken laten vallen, er is een wildgroei aan databanken,…” De commissie vond het niet nodig om een grote politiehervorming voor te stellen zoals na Dutroux, maar doet talloze voorstellen om een efficiënter veiligheidsapparaat uit te bouwen. De rol van de wijkagent moet worden opgewaardeerd, de federale politie moet meer mensen krijgen, de informatie moet beter worden uitgewisseld, terroristen of mensen die geradicaliseerd zijn moeten beter worden opgevolgd, zelf nadat ze hun straf hebben uitgezeten… De aanbevelingen moeten leiden tot een cultuuromslag: van ‘need-to-know’ naar ‘need-to-share’.

In het luik rond radicalisering valt de commissie over de kwalijke invloed vanuit Saudi-Arabië. De concessie van de Grote Moskee moet worden opgezegd omdat ze het wahabisme uitdragen dat “een zeer significante rol kan spelen in radicalisering”. Er moet ook iets veranderen aan de erkenning van en de controle op moskeeën. De commissie vindt ook dat imams één van de landstalen moeten spreken én dat ze een opleiding moeten volgen in ons land. Er moet ook harder worden ingezet op deradicalisering in de gevangenissen en er moet meer gefocust worden op preventie.

The proof of the pudding is in the eating en het is nu natuurlijk afwachten welke aanbevelingen de regering effectief zal omzetten in wetgeving. Maar het is natuurlijk een feit dat de aanbevelingen van de commissie unaniem werden goedgekeurd door meerderheid én oppositie. Verschillende ministers lieten ook al duidelijk verstaan dat ze “de aanbevelingen minutieus zullen uitvoeren”. Bovendien werden er ook al verschillende maatregelen genomen op basis van de tussentijdse rapporten. De concessieovereenkomst met de Grote Moskee wordt opgezegd en er is bijvoorbeeld al een duidelijk statuut voor terreurslachtoffers. Het rapport stelt ook voor om een opvolgingscommissie op te richten die moet controleren of de vele aanbevelingen effectief worden uitgevoerd.

Het blijft natuurlijk ook een feit dat vele conclusies die de commissie nu trekt ook al eerder werden getrokken, bijvoorbeeld in de commissie-Dutroux. Hoe dan ook zal de ware betekenis van de commissie niet blijken uit het rapport dat vandaag wordt voorgesteld, maar uit de concrete wijzigingen die we (al dan niet) zullen zien op het terrein.