Waar in Europa ijveren afscheidingsbewegingen voor meer autonomie?    

Hoewel ze nu al even het politieke toneel domineren, zijn de Catalanen lang niet de enigen die meer autonomie willen. Van de Sami in het noordelijke Lapland, de Oekraïense inwoners van de Volksrepubliek Donetsk in het oosten, de Corsicanen in het zuiden tot de Schotten in het westen, overal zijn separatistische krachten aan het werk. Hoewel hun motieven onderling sterk verschillen, verwerpen ze stuk voor stuk het model van de gecentraliseerde natiestaat.

Nu de Catalanen een referendum hebben georganiseerd  en de onafhankelijkheid hebben uitgeroepen - hoe chaotisch dat ook is verlopen - wordt gevreesd voor een domino-effect in de rest van Europa. Maar als we enkele separatistische bewegingen onder de loep nemen, wordt duidelijk dat we die voorspelling met een korreltje zout moeten nemen. 

De bekendste separatistische groepering in Europa is waarschijnlijk die van het Baskenland. Net als de Catalanen hebben de Basken hun eigen taal, geschiedenis en cultuur die tijdens de dictatuur van Francisco Franco sterk werd onderdrukt. Als reactie daarop richtten enkele studenten in de jaren 50 de afscheidingsbeweging ETA op, acroniem voor ‘Euskadi Ta Askatasuna’, Baskisch voor 'Baskisch vaderland en vrijheid'. 

Na Franco’s overlijden en het einde van de dictatuur in 1975 werd de regio semi-autonoom, maar de ETA bleef strijden voor de oprichting van een onafhankelijke Baskische staat. Meer dan veertig jaar lang terroriseerde ze de regio. Er vielen 829 doden en duizenden gewonden. In 2011 kondigden de leiders een staakt-het-vuren aan, maar ze ontwapenden pas in april dit jaar.

Hun keuze voor geweld deed hen wellicht de das om en verklaart misschien wel waarom het voor hen niet tot een historisch referendum is gekomen zoals bij de Catalanen. De groepering was de laatste jaren bovendien al enorm verzwakt, nadat vele leden, onder wie de leider, waren gearresteerd. 

Op 19 september 2014 werd in Schotland een onafhankelijkheidsreferendum georganiseerd door de Scottish National Party. Het referendum werd op de voet gevolgd door andere Europese separatistische bewegingen en er werd dan ook gevreesd dat de Schotten een precedent zouden scheppen. Maar het referendum werd op het nippertje verworpen, 55% stemde tegen onafhankelijkheid.

De brexit werpt echter nieuw licht op de zaak. De regering van de Britse premier Theresa May kiest namelijk voor een harde brexit, wat betekent dat het Verenigd Koninkrijk de Europese eenheidsmarkt zal verlaten. Volgens Nicola Sturgeon, de eerste minister van Schotland, kan dit catastrofale gevolgen hebben voor de Schotse economie. Ze liet dan ook al weten dat de Schotten "voor een andere toekomst zullen kiezen" aan de hand van een nieuw referendum.

Er wordt echter verwacht dat de nee-stemmers het ook deze keer zullen halen. Veel Schotten twijfelen namelijk of ze economisch gezien wel op eigen benen kunnen staan. Bovendien maakte Brits premier Theresa May duidelijk dat er geen referendum zal komen zolang de onderhandelingen met de EU lopen.

Ook in Italië is er veel ontevredenheid tegenover de centrale regering in Rome. De regio Veneto, in het noorden van Italië, bezit verschillende toeristische trekpleisters zoals Venetië en de Dolomieten, een lucratieve landbouwsector rond de Po-vlakte en enkele wereldbekende bedrijven zoals United Colors of Benetton, Geox en De’Longhi. De regio is economisch gezien dus enorm welvarend en daar knelt het schoentje. Net als de Catalanen vinden de inwoners van Veneto dat ze te veel moeten afgeven aan Italië en er te weinig voor in ruil krijgen. Bovendien is Veneto honderden jaren onafhankelijk geweest, van de zevende eeuw tot 1797, toen Napoleon de stadstaat bezette. Pas in 1871 werd Italië een eengemaakte natie. 

In maart 2014, geïnspireerd door het Schotse referendum, werd een onofficiële online petitie gelanceerd met de vraag of de inwoners van Veneto onafhankelijk wilden zijn. 89 procent van de deelnemers stemde voor, maar het referendum was niet bindend.

Op 22 oktober koos een grote meerderheid van de kiezers in referenda in de regio's Lombardije en Veneto voor meer autonomie inzake financiën, het onderwijs en de gezondheidszorg.  Ook dat referendum was onofficieel maar het resultaat zou wel grote implicaties kunnen hebben voor de nationale verkiezingen van volgend jaar. Politici die meer regionale macht eisen, zullen wellicht sterker in hun schoenen zullen staan. 

In Zuid-Tirol, de regio ten noordoosten van Veneto, bestaan gelijkaardige frustraties. In vergelijking met de rest van Italië doet de economie het goed en ook hier leeft bij de inwoners het gevoel dat ze te weinig controle hebben over hun belastinggeld. Maar er spelen nog andere dan economische factoren mee. Zuid-Tirol behoorde tot het einde van de Eerste Wereldoorlog tot Oostenrijk en heeft nog altijd sterke banden met de Duitse taal en cultuur. De regio verkreeg verregaande legislatieve en administratieve autonomie, maar de wens om opnieuw bij Oostenrijk te horen, blijft sterk. 

De strijd voor onafhankelijkheid duurt al een hele tijd op dit mediterrane eiland. In 1768 gaf de republiek Genua dit stuk land aan Frankrijk, nadat de Fransen hadden geholpen om onafhankelijkheidsbewegingen op het eiland onder controle te krijgen. De wens om zich te bevrijden van de koloniale bezetter bleef evenwel bestaan en leidde uiteindelijk tot de oprichting van de FLNC, of Fronte di Liberazione Naziunale Corsu in 1976. Deze militante separatistische beweging pleegde zo'n 10.000 aanslagen op Franse doelwitten, culminerend in de moord op de prefect van het eiland Claude Erignac. In 2014 besloten ze de wapens neer te leggen en de gewapende strijd voor onafhankelijkheid te beëindigen. 

In 2014 won de pro-autonomiecoalitie Pè a Corsica de verkiezingen, tot groot ongenoegen van de centrale regering in Parijs. Toch is het onwaarschijnlijk dat de Corsicanen bij een referendum voor onafhankelijkheid zouden kiezen aangezien ze economisch sterk afhankelijk zijn van Frankrijk. 

Het Catalaanse referendum zou natuurlijk ook in onze eigen contreien voor een spill-over kunnen zorgen. In 2016 liet de huidige N-VA-vicepremier Jan Jambon nog weten dat het een onafhankelijk Catalonië zou erkennen, dat was volgens hem 'een kwestie van geloofwaardigheid’. Nu het referendum heeft plaatsgevonden, is de taal van Jambon en zijn collega's opvallend minder gedurfd. De partij ondersteunt het Catalaanse streven naar zelfbeschikking, maar weigert zich voorlopig uit te spreken omdat het een interne aangelegenheid zou zijn. Momenteel lijken de Vlaamse separatisten dus niet erg aangemoedigd door het Catalaanse referendum. Volgens de N-VA-minister-president Geert Bourgeois zou een gelijkaardig referendum hier ondenkbaar zijn, omdat er veel minder eensgezindheid is onder de Vlamingen.  

Overal in Europa vind je groepen met nationalistische dromen, zoals op het onderstaande kaartje duidelijk te zien is. Europa wordt geplaagd door afscheidingsbewegingen die het gecentraliseerde staatsmodel verwerpen en zo de eenheid van hun land en de Europese Unie op het spel zetten. Het is namelijk niet zeker of de Europese Unie de nieuwe deelstaten als lidstaten zou erkennen. Het gewelddadige optreden van de Spaanse regering tegen de Catalanen toont daarentegen hoe krampachtig traditionele krachten vasthouden aan datzelfde model. Het gevaar is dat separatisten op die manier enkel radicaler worden en sluimerende aspiraties opeens exploderen.