Waarom zelfs slimme tieners domme dingen doen (en hoe je daar als ouder mee omgaat)

"Waar zat je in godsnaam met je gedachten?" 

De kans dat je het als tiener ooit eens naar je hoofd geslingerd kreeg, of dat je het zelf al meermaals naar je kroost geroepen hebt, is behoorlijk groot. Jongeren hebben nu eenmaal een neus voor problemen, en jonge ouders hebben dan ook behoorlijk wat werk voor de boeg als ze hun kinderen tegen zichzelf willen beschermen. Alleen, dat is lang niet zo eenvoudig als we zouden willen.

"Kinderen worden iedere dag omringd door tal van risico's," aldus Shatkin. "Er sterven jaarlijks miljoenen kinderen en jongeren, en niet door ziektes of natuurrampen, maar door stomme dingen. Zo draagt het merendeel van de jongeren zelden een fietshelm, zitten ze allemaal op hun GSM te tokkelen terwijl ze rijden en lopen ze steeds vaker rond met een sigaret tussen hun lippen, ondanks het feit dat iedereen wéét hoe schadelijk roken is. Om maar te zwijgen van de talloze ongewenste zwangerschappen en soa's door onveilige seks."

Geen hoopvolle boodschap, beseft ook Shatkin. "Ouders, leerkrachten, politici, ... we beseffen dat het niet allemaal rozengeur en maneschijn is en we zijn dan ook bang dat onze kinderen worden blootgesteld aan verdovende middelen, te veel seks en gevaarlijke situaties. Dus proberen we hen ervan te overtuigen dat ze een groot risico lopen. We hebben allemaal het waanbeeld dat als we hén zouden kunnen overtuigen om de wereld te zien zoals wij, dat ze zouden beseffen met welke gevaren ze allemaal te kampen hebben. De realiteit is echter dat er twee totaal andere mechanismes aan het werk zijn in een volwassen en een tienerbrein wanneer het gaat om risico's inschatten. Om maar te zeggen: hoe hard we ook proberen om jongeren bang te maken met statistieken en preken, het zal hen niet tegenhouden om af en toe risico's te nemen. Het heeft dan ook geen zin om je kind keer op keer te vertellen dat onveilige seks gevaarlijk is, dat wéten ze al - vraag het hen maar."

"Volwassenen nemen een risico-beslissingen op basis van de kleinste hoeveelheid informatie die er voorhanden is. We gebruiken intuïtie en ervaring om tot een besluit te komen, geen statistieken en objectieve data. We gaan de voor- en nadelen niet afwegen omdat we wéten dat de voordelen van 160 km per uur rijden of van een brug in een snelstromende rivier springen, minimaal zijn. Onze hersenen hebben dan ook geen discussie of debat nodig om tot die conclusie te komen, ons brein geeft de voorkeur aan bewuste controle in plaats van emoties.

Bij jongeren verloopt dat cognitieve proces echter heel anders. Zij stellen alles in teken van een 'beloning'. En die krijg je wanneer de dopamine, ook wel het gelukshormoon, door je lijf giert als je aan een recordtempo over de snelweg dendert. Spannende, nieuwe ervaringen triggeren immers het beloningscentrum in de hersenen. Maar daar stopt het niet: de evolutie wil nu eenmaal dat mensen die risico's durven nemen voor anderen de aantrekkelijkste en meest succesvolle partners zijn. En precies die hormonen zorgen ervoor dat jongeren steeds hogerop de sociale ladder willen. Groepsdruk en status zijn het hoogste goed. De angst om uitgesloten te worden, zowel emotioneel als fysiek, bijvoorbeeld wanneer je niet uitgenodigd wordt voor een feestje, is zo groot dat het een immense rol speelt bij het nemen van risico-beslissingen."

"Nu we dat weten, kunnen we daar ook op inspelen," stelt Shatkin bezorgde ouders ook gerust. "Ouders moeten leren om autoritairder te zijn, maar ze moeten ook beter weten hoe ze hun ouderlijk gedrag wat kunnen aanpassen zodat de boodschap beter doordringt bij hun kind. Bang maken werkt niet. Wat wél werkt, is duidelijke regels te stellen ('zorg dat je thuis bent om 10' uur in plaats van 'probeer om 10 uur thuis te zijn'), maar ook positieve bekrachtiging en het selectief negeren van slecht gedrag. Jonge ouders die deze vaardigheden beheersen, hebben over het algemeen vaker kinderen die beter presteren op school, maar ook psychologisch, die beter in hun vel zitten, zelfverzekerder en sociaal vaardiger zijn én minder kans hebben op depressies. Bovendien zullen zij ook minder vaak antisociaal gedrag vertonen, zoals vechten, liegen, stelen, vandalisme en drug- en alcoholmisbruik.

Daarnaast is het belangrijk dat we als ouders leren focussen op belonen in plaats van straffen. Net omdat dat gelukshormoon voor onze jongeren zo belangrijk is, is het cruciaal om hen steeds te blijven verrassen. We moeten de beloningen die voor hen zo belangrijk zijn (zoals afspraakjes, vrienden, ...) dan ook koppelen aan de zaken die hen in de toekomst vooruit zullen helpen, zoals huiswerk maken, huishoudelijke klusjes doen, en noem maar op. Een voorbeeld: je hebt jezelf vast al afgevraagd waarom je je kind in godsnaam al op veel te jonge leeftijd een smartphone cadeau deed. Onze kinderen spenderen zo'n 9 tot 11 uur op dat kleine schermpje. Net daarom raad ik ouders aan om alle draagbare schermen in een schaal te leggen tot het huiswerk af is. Ongelimiteerde schermtijd draagt namelijk bij tot obesitas bij kinderen, maar heeft ook een invloed op hun emoties, gedrag en hersenen. Besef dat het gebruik van die toestellen een privilege is voor je kind, géén recht."

Wie graag meer wil weten over het onderwerp: professor Jess P. Shatkin schreef er ook het boek 'Born to Be Wild – Why Teens Take Risks, and How We Can Help Keep Them Safe' over.