Onze reporter deed een week lang microjobs: onbenullige opdrachten, 35 euro verdiend

Op een blauwe maandag ben ik op weg naar een apotheker in Beverlo, een deelgemeente van het Limburgse Beringen, waar ik geacht word te informeren naar het aanbod zwangerschaps- en ovulatietesten in de winkel. Staan daarna op het programma: één apotheker in Leopolds­burg en drie in Lommel, met hetzelfde doel: kijken welke zwangerschaps- en ovulatietesten er beschikbaar zijn.

Ik ben niet zwanger en ook niet van plan het te worden. Maar volgens Mobeye, de app die ik heb gedownload op mijn smartphone en die toegang heeft gevraagd tot mijn geolocatie, zijn bovengenoemde apothekers de vijf werkplekken die zich het dichtst bij mijn woonplaats bevinden. Mobeye is een platform waarop zogenoemde microjobs worden aangeboden – zeer tijdelijke en kleine opdrachten die meestal geboekt en uitgevoerd worden via het internet. En dat is precies wat ik deze week ga doen.

Naar verluidt zouden microjobs, door een collega van Le Soir treffend omschreven als ‘zombie­jobs’, in opmars zijn. In deze krant waarschuwde arbeids­econoom Stijn Baert van de UGent ervoor dat microjobs een innovatieve vorm van tewerkstelling lijken, maar dat ze een nieuwe groep van working poor dreigen te installeren: mensen die wel aan het werk zijn, maar die niet op een duurzame manier in de arbeids­markt zijn geïntegreerd.

Microjobs zijn géén flexi-jobs, waarmee je sinds januari 2015 onbeperkt en belastingvrij kunt bijverdienen bovenop je gewone werk, bedoeld om de horeca tegemoet te komen na de invoering van de witte kassa, of om seizoens­arbeid te faciliteren. Met het concept ‘job’ hebben microjobs zelfs niets meer te maken – het zijn uitwassen waarbij er geen ondergrens meer bestaat qua minimumloon of sociale bescherming. En dus de natte droom van wellicht heel wat werkgevers, die steeds minder vast personeel in dienst willen nemen en op die manier het groeiende leger aan freelancers onder elkaar laten uitvechten tegen welke bodemprijzen ze bereid zijn een job uit te voeren. Lang leve de vrije markt!

Rapid worker

Een snelle zoek­opdracht op Google leert me dat ik geen al te hoge verwachtingen moet koesteren over de te leveren prestaties. Jobinhoud noch vergoeding lijkt van enig niveau te zijn. Op Amazon Mechanical Turk (van Jeff Bezos, de oprichter van Amazon, leest u verderop in deze Zeno een portret, red.), een populair microjobplatform, kan ik voor 0,01 dollar (dat is nog geen eurocent) cirkels plaatsen op objecten die mij via foto’s worden voorgelegd. Een vragenlijst invullen levert me 0,10 dollar op – te vervolledigen in een tijdspanne van tien minuten.

Op rapidworkers.com kan ik me voor 0,20 dollar inschrijven voor een online­spel, krijg ik 0,39 dollar om vijf foto’s te uploaden naar een website, 0,10 dollar om te stemmen op een YouTube-video en 0,12 dollar om iemand te volgen op Twitter. Samengevat: voor nog geen euro gooi ik mijn privacy te grabbel en word ik een menselijke clickfarm, wellicht alleen maar om op online­formulieren het hokje ‘ik ben geen robot’ aan te vinken. Thanks but no thanks.

Ik maak een afspraak met mezelf en neem me voor alleen maar microjobs aan te nemen waarvoor enige non-artificiële intelligentie is vereist. Enter Mobeye, een naar ik vermoed Franse app die mijn geduld al tijdens de registratie op de proef stelt door zich te bedienen van een schabouwelijk Nederlands dat zo te zien regelrecht uit een online­vertaalprogramma komt gerold.

“In sommige gevallen”, zo waarschuwt Mob­eye, “maken we u foto’s kiezen uit uw telefoon galerij, maar daarvoor moeten we uw akkoord.” De tekst op de bevestigingsknop luidt niet ‘accepteren’ of ‘ik ga akkoord’, maar ‘ik pak hem’.

Het is een blauwe maandag. Ik pak hem.

De lijst met beschikbare jobs op Mobeye is op het eerste gezicht erg uitgebreid – als je tenminste de geestdodende opdrachten genre ‘Neem een foto van een beeldscherm’ of ‘Zoek een desktopcomputer’ (vergoeding: 0,10 euro) negeert. In bijna heel het land kun je voor 7 euro per opdracht – Mobeye heeft het consequent over een ‘missie’ – aan de slag gaan. Alleen: het zijn allemaal dezelfde opdrachten, uit te voeren in apotheken van Bastogne tot Nieuwpoort.

In Limburg dienen slechts een tiental etablissementen bezocht te worden, voornamelijk in het westen en het noorden van de provincie. Een blik op de kaart met opdrachten leert me dat ik op één namiddag tien apotheken zou kunnen doen, waar­door ik in principe 70 euro verdien.

Vijf apothekers zal ook wel goed zijn, bedenk ik voor ik vertrek – tenslotte wil ik eerst zien of het werk mij wel bevalt.

Mijn eerste ‘missie’ bevindt zich op 17 kilometer van mijn huis. In de auto word ik mij ervan bewust dat niemand – Een werkgever? Een merk van zwangerschapstesten? Mobeye zelf? – weet dat ik voor een opdracht van Mobeye onderweg ben. Wat als ik een ongeluk krijg? Ben ik verzekerd? Wie betaalt mijn brandstof? Ja, ik had de fiets kunnen nemen, maar ik heb op voorhand uitgerekend dat als ik de vijf apothekers bezoek, ik zo’n 100 kilometer zal hebben afgelegd. Als ik die afstand met de fiets moet doen, ben ik niet voor donker thuis. Trouwens, leg in een wieler­outfit maar eens uit dat je eigenlijk aan het werk bent als... Ja, als wat eigenlijk? Markt­analist? Vertegenwoordiger?

Misschien komt stofzuigerverkoper nog het meest in de buurt: altijd ongewenst, komt alleen maar langs wanneer het niet past en het enige wat je kunt denken als je hem ziet binnenkomen, is hoe snel je hem weer buitenkrijgt.

Van Mobeye heeft de apotheker in Beverlo nog nooit gehoord. Evenmin is er in de winkel ooit iemand langsgeweest die géén vertegenwoordiger is van een bepaald merk om producten op hun aanwezigheid te controleren. Ik wacht tot de reguliere klanten zijn bediend om aan mijn opdracht – sorry: missie – te beginnen. Ik fotografeer het rek met ‘intieme vrouwelijke producten’ en vink in de app aan welke zwangerschapstesten er worden uitgestald. Daarna begeef ik me naar de toonbank, om, zo dicteert het volgende dialoogscherm in de app, de apotheker te vragen of er nog andere zwangerschapstesten beschikbaar zijn en zo ja, een foto te nemen van de producten.

De apotheker wordt lichtjes ongeduldig. Of er nog vragen zijn? Slechts één, aldus de app, en het is een persoonlijke: of ik vind dat zwangerschapstesten al dan niet vrij beschikbaar moeten zijn. Dat zijn ze toch? “Misschien niet in Frankrijk”, suggereert de apotheker. Ik vink ‘ja’ aan en stuur de opdracht in.

Anoniem

Twintig minuten later zit ik weer in de auto. De volgende bezoeken nemen minder tijd in beslag, waardoor ik in drie uur 35 euro heb verdiend – virtueel tenminste. Dat is 11,66 euro per uur, nauwelijks meer dan het wettelijke minimumloon in ons land, dat is vastgelegd op 9,49 euro bruto per uur. Voorts diende ik te beschikken over een smartphone, internet­connectie en, liefst, een auto – uiteraard allemaal zelf te voorzien en waarvan de onkosten niet worden vergoed.

Maar wie, behalve een reporter die zich in de naam van de participatieve journalistiek opoffert, heeft tijd en zin om op één dag tien of meer apotheken af te dweilen om daar toch tenminste iets wat lijkt op een deftige vergoeding aan over te houden?

In geen enkele apotheek heeft iemand uitleg gevraagd of moest ik me identificeren – dit is tenslotte Vlaanderen, waar je mensen kunt wijsmaken dat de Chinese president een zwarte is met een strooien hoed op. Mobeye droeg me bij het accepteren van de opdrachten nadrukkelijk op anoniem te blijven. De app raadde me wel aan een pdf uit te printen met het logo van Mobeye en uitleg over het onderzoek, voor wanneer ik vragen zou krijgen. Eén apothekeres heeft, nadat ik haar de brief had getoond, hem gekopieerd.

Het document, dat wél in foutloos maar enigszins onbeholpen Nederlands is opgesteld, zegt niets over de opdrachtgever en blijft vaag over het doel van mijn bezoek: het betreft ‘een studie’ en ‘de verzamelde informatie zal gebruikt worden voor analyse­doeleinden’. Het is ondertekend met een wazige knip-en-plak­handtekening van Augustin Rudigoz, voorzitter van Mobeye. Als ik hem googel, kom ik op een YouTube-filmpje terecht waarin een sympathieke Franse dertiger uitlegt dat hij in 2013 een start-up heeft opgericht om mensen geld te laten verdienen terwijl ze aan het winkelen zijn.

Zeven euro per opdracht: in start-up­termen is dat blijkbaar synoniem met geld verdienen.

Microjobs zijn níét bedoeld om een maandloon op te bouwen, zo waarschuwt Tasha van Roamler wanneer ik me bij de app aanmeld en pas enkele dagen later ontdek dat er ook een chatfunctie is die door de medewerkers blijkbaar druk wordt gebezigd. Bij Roamler komt er geen vertaalprogramma aan te pas; hier zitten echte mensen achter de knoppen.

Wanneer ik op vraag van Roamler tijdens het registratieproces aangeef hoe ik de app heb leren kennen, antwoord ik naar waarheid dat ik voor het eerst van hen hoorde via een artikel in deze krant. De app vraagt een foto te uploaden als bewijs, wat ik vervolgens doe. Enkele dagen later lees ik dus de reactie van Tasha: “Leuk dat je ons via De Morgen hebt leren kennen! We zijn het zelf niet helemaal eens met de voorstelling in dit artikel, aangezien we Roamlers niet verplichten om opdrachten uit te voeren. Iedereen bepaalt zelf wanneer, waar en vanaf welke vergoeding men een opdracht uitvoert. Het is eerder de bedoeling om een extra zakcentje bij te verdienen tijdens het winkelen.”

In tegenstelling tot Mobeye stuurt Roamler mij niet meteen op pad. Ik dien eerst een trainingsprogramma te doorlopen dat mij vertrouwd maakt met het Roamler-jargon. Omdat het de bedoeling is dat ik straks als volleerde Roamler in winkels ga kijken hoe producten worden uitgestald, moet ik eerst planken en rayons leren tellen en leren wat het onderscheid is tussen gondel­hoofden, displays, promotie­palletten en promotie­tafels.

Voorlopig verdien ik nog geen geld, maar xp’s, ‘experience points’ die ik moet verzamelen om naar een volgend level te gaan. Pas dan kan ik behalve punten ook euro’s verdienen. 

Eén keer vraagt Roamler me om bij wijze van test naar een supermarkt te gaan om er een display en een uitverkocht product te fotograferen. In de drankafdeling van de Carrefour-hypermarkt in mijn buurt haal ik mijn gsm boven en maak enkele foto’s. Ik doe het wat besmuikt, want Roamler zegt dat ik hier in het geheim ben. Als iemand me aanspreekt, moet ik verwijzen naar een hyperlink in de Roamler-app waarin het doel van mijn bezoek wordt uitgelegd. En dan maar hopen dat ik niet word buitengesmeten. Dat zou vervelend zijn, want dit is een van mijn vaste winkel­adressen.

Drie dagen en ontelbare quizjes later zit ik nog altijd in het eerste level. Ik ben blijkbaar te lomp om facings te tellen – dat zijn product­uitstallingen per prijskaartje. Elke telopdracht gaat de mist in, al krijg ik keer op keer wel een herkansing. In de chatfunctie laten de medewerkers weten welke vragen ik fout heb. Maar op de foto die ik moet beoordelen, kan ik het prijskaartje niet lezen – het blijft gokken. Ondertussen houdt Roamler me zoet met de stompzinnigste opdrachten: ‘Foto­grafeer een voorwerp waar je een gezicht in ziet.’ ‘Neem nu een foto van iets oranje.’

Roamler vraagt ook de algemene voorwaarden te onderschrijven. Daarin lees ik dat de Nederlandse app een Belgisch filiaal heeft in het Antwerpse Niel, met ondernemingsnummer en btw-verplichting. Roamler benadrukt dat als je meer dan 125 euro per jaar verdient met de app, je dat moet aangeven bij de FOD Financiën – het bedrijf stuurt je alleszins een inkomstenfiche op die je bij je belastingaangifte moet voegen.

En hoewel het onmiskenbaar de Roamler-app is die mij straks eropuit zal sturen, moet ik begrijpen dat ‘aanvaarde opdrachten geen enkele band van ondergeschiktheid tot stand brengen’. Versta: Roamler en ik hebben geen werk­relatie waaraan ik rechten zou kunnen ontlenen. Deelname gebeurt op eigen risico en Roamler heeft het recht ‘om zonder opgave van reden en op gelijk welk ogenblik een Roamler uit te sluiten’.

De natte droom van heel wat werkgevers, ik zei het al.

Eén grote schemerzone

Ondertussen blijft mijn statuut onduidelijk. In de praktijk ben ik een zelfstandige, maar wat moet ik met de inkomsten uit mijn microjob­avonturen? Is het zwartwerk? Ben ik belastingvrij aan het bijverdienen? Moet ik hier btw op heffen en iemand een factuur sturen? Staat straks de Bijzondere Belasting­inspectie aan mijn deur?

“Eerst moet u begrijpen dat u niet aan het werk bent”, zegt Marc De Vos, professor arbeidsrecht aan de UGent en voorzitter van de denktank Itinera. “In ons land kun je alleen economisch actief zijn en onder de sociale en fiscale wetgeving vallen als je als werknemer of als zelfstandige een beroep uitoefent. Dat is hier niet het geval. U doet in opdracht van enkele apps wat activiteiten, waarbij dan ook nog eens het risico bestaat dat u niet betaald wordt en dus voor niets heeft gewerkt. Eigenlijk zou u per transactie moeten nagaan voor wie u werkt. Wat Mobeye betreft, denk ik dat u onder het Franse recht valt, maar eigenlijk zweeft het boven alles. Het is één grote schemerzone.”

Microjobs, legt De Vos uit, zijn de extreme versie van de platform­economie. “Je stapt in op een internationaal platform dat toelaat de goedkoopste arbeid aan te boren, zonder enige vorm van organisatie. Het is de complete versnippering en digitalisering van werk, waarvoor geen enkel fysiek contact met een persoon nodig is.

“Eigenlijk gebruikt u het op de manier waarvoor het niet bedoeld is – microjobs zijn er in de eerste plaats om buitenlandse arbeidskrachten een graantje te laten meepikken van de Belgische dienstverlening. Denk aan een kleine zelfstandige die een professionele presentatie wil maken. Voor hem kan het nuttig zijn om via een microjob die hij online beschikbaar maakt op een flexibele manier expertise in te huren. Het gevaar bestaat dat je op die manier andere arbeid vervangt, maar voorlopig zijn daarover nog geen wetenschappelijke data beschikbaar.”

De Vos geeft toe dat microjobs potentieel ondermijnend kunnen zijn, maar de huidige platform­economie, die vooral bestaat uit de Deliveroos, Ubers en Airbnb’s van deze wereld, vertegenwoordigen amper 0,5 procent van de werkgelegenheid, zegt hij. Van die groep wordt amper een vierde geacht zijn brood volledig te verdienen met platformjobs.

“Het is te vroeg om te zeggen dat microjobs een bedreiging vormen voor de klassieke werkgelegenheid. Daarvoor zijn er te weinig cijfers beschikbaar. Bovendien hebben microjobs een bovengrens: als je systematisch expertise nodig hebt, is het beter om de betrokkene in dienst te nemen in plaats van voortdurend iemand anders in te huren.”

Sites voor microjobs die beweren dat ze honderdduizenden mensen beschikbaar hebben, moet je trouwens met een grove korrel zout nemen, zegt De Vos. “Dat zijn fracties, geen volumes. Als je de jobs die al die mensen doen, vertaalt naar voltijdse equivalenten, kom je nog steeds uit bij een niche. Men zit nu te roepen dat de tijd van Daens terugkomt, en ik begrijp dat het risico op misbruiken reëel is, maar microjobs zijn vooralsnog een zeer marginaal fenomeen. Die trouwens ook een positieve kant hebben.”

Level 2

Na vier dagen staat mijn Roamler-score nog steeds op level 1. De 460/500 geeft aan dat ik binnenkort naar level 2 mag en in aanmerking kom voor betaalde jobs – dan kan ik 2 euro verdienen door in een supermarkt de theerayons te gaan tellen. Voor 7 euro moet ik naar een sportkantine gaan en alle dranken opsommen die er in de glazen frigo staan.

In de Mobeye-app zijn er geen nieuwe opdrachten bijgekomen en heb ik aangegeven dat ik betaald wens te worden. Na een kleine week onbenullige taken te hebben uitgevoerd, ben ik in blijde verwachting van de onwaarschijnlijke som van 35 euro. Benieuwd of ik die ook echt ga krijgen.

En laten we het in godsnaam geen ‘microjobs’ meer noemen.