Trump heeft wel iets bereikt, en het klimaat is de dupe

Toen Betsy Southerland op 21 juli naar een bespreking met haar hoogste baas ging, dacht ze dat er iets te bespreken viel. Met een velletje papier in haar hand liep ze door de gangen van het monumentale gebouw van het Environmental Protection Agency (EPA), de federale Amerikaanse milieudienst in het hart van Washington. Ze wist wat er op het spel stond, en ze was voorbereid. Ze had de kennis, ze had de feiten, ze had de ervaring.

Bij de vertrekken van haar baas werd ze tegengehouden door een gewapende veiligheidsman. Southerland, de directeur Wetenschap en Technologie van het bureau Water, al dertig jaar werkzaam bij het instituut, kon hier voorheen altijd doorlopen als ze haar pas liet zien. Nu keek de bewaker of ze op een lijst stond. Pas na de controle mocht ze verder.

Haar baas was EPA-directeur Scott Pruitt – een man met lijfwachten. Een man die wist dat hij vijanden zou maken.

Drinkwatervoorziening beschermen

Wat er die middag op het spel stond: een onder Obama vastgestelde regel die kolencentrales zou verplichten hun van as vergeven afvalwater te zuiveren. Veel te lastig, lieten de energiemaatschappijen al snel na het aantreden van president Donald Trump aan het EPA weten. "De regel gaat veel geld en banen kosten", stond in een brief die de branchevereniging UWAG in maart aan Pruitt stuurde. "Als gevolg van de strenge eisen zullen er centrales gesloten moeten worden en dat gaat gevoeld worden in gemeenschappen in het hele land." Weg ermee, was de duidelijke boodschap.

Dat de regel bedoeld was om de drinkwatervoorziening van miljoenen Amerikanen te beschermen tegen schadelijke stoffen, stond niet in de brief.

Southerland ging een vergaderkamer in en nam plaats aan de lange houten tafel. Naast haar gingen een paar collega's zitten: juristen, een ingenieur en de chef van het bureau Water. Tegenover haar nam Pruitt plaats, omringd door vier Trump-gezanten. Er werd geen woord gewisseld, geen hoe-gaat-het, niets van de oppervlakkige wellevendheid die het Amerikaanse sociale verkeer zo aangenaam maakt. Het enige geluid kwam van de stoelen die over het parket schoven.

De chef van het bureau Water deelde aan de aanwezigen papieren uit met opties om de energiebedrijven enigszins tegemoet te komen. Nadat hij uitgesproken was, vroeg Pruitt of iemand daar nog wat aan toe te voegen had.

Ja, zei Southerland, en vertelde dat de gewraakte regel volgens drinkwaterbedrijven juist niet ver genoeg ging. Deze regel was een noodzakelijke eerste stap om het Amerikaanse volk te beschermen. Die moest je niet te ver terugdraaien.

Pruitt had geen vragen. Hij bedankte zijn ondergeschikten en verliet de ruimte. Southerland had geen idee of ze hem had overtuigd. Ze hoorde pas hoe hij erover dacht in augustus, toen een door een uitbater van kolencentrales aangespannen rechtszaak over de regel werd verdaagd. De regel bleek geschrapt, alle eisen waren opgeschort en alle deadlines voor de industrie waren uitgesteld. De kolenstokers hadden gewonnen.

Regeltjes schrappen

Vaak wordt er gedaan alsof president Trump weinig heeft bereikt sinds zijn verkiezing een jaar geleden. Qua grote wetgeving is er inderdaad niet veel gebeurd in Washington. De verwerping van Obamacare stuitte op Republikeinse dissidenten, het belastingplan heeft nog een lange weg te gaan, van de beloofde verbetering van de infrastructuur is nog niets vernomen, en er is geen wet aangenomen die de bouw van een muur langs de grens met Mexico moet financieren. Ook de meest in het oog springende presidentiële decreten, zoals die om immigranten uit moslimlanden te weren, eindigden in de prullenbak – keer op keer verscheurd door rechters die de bevelen ongrondwettig achtten.

Maar intussen gebeurt er toch van alles. Trump heeft wel degelijk iets om trots op te zijn: het schrappen, tegenhouden of vertragen van honderden regels en regeltjes die in zijn ogen de economische vooruitgang dwarsbomen. Het zijn regels die bescherming bieden aan de zwakkeren van Amerika, maar of het nu burgers zijn, het klimaat of de natuur: ze moeten zichzelf maar zien te redden.

Het vergeten bedrijfsleven

Op dat vlak heeft de populist Trump zich ontpopt tot een gewone Republikein. Trump, die tijdens de campagne zei op te komen voor de 'vergeten man', blijkt als president vooral op te komen voor het vergeten bedrijfsleven. Of het nu banken zijn of kolencentrales, olieboorders of megaboeren: deze door hem tijdens de campagne zwartgemaakte 'special interests' kunnen nu op zijn bijzondere belangstelling rekenen.

Bijna alle Republikeinen steunen hem daarin. Woensdag bijvoorbeeld stemden in de Senaat vijftig Republikeinen – inclusief de senatoren Jeff Flake en Bob Corker, die eerder die dag nog scherpe kritiek op de president hadden geuit – voor de verwerping van een regel die consumenten moest beschermen tegen de oplichterspraktijken van sommige financiële instellingen. Deze regel, die consumenten het recht zou geven banken voor de rechter te dagen, was een van de belangrijkste maatregelen in de nasleep van de financiële crisis, en de trots van het Consumer Financial Protection Bureau, dat onder Obama is opgericht. Maar voor de Amerikaanse kamer van koophandel, een bolwerk van het kale kapitalisme, was dit een "typisch voorbeeld van een overheidsdienst gone rogue". Liever een losgeslagen Wall Street dan een losgeslagen overheid.

Als er één overheidsdienst is die volgens de Republikeinen veel te ver gaat met zijn regeltjes, is het het EPA. En als er één overheidsdienst is waar Trump tot dusver zijn stempel op heeft gedrukt, is het het EPA. Het klimaat springt het meest in het oog, als slachtoffer van zijn dereguleringsdrang. Trump stapte uit het Parijs-akkoord en herriep, omringd door mijnwerkers, Obama's Clean Power Plan, het decreet om de broeikasgasuitstoot te verminderen door kolencentrales te sluiten. "De oorlog tegen steenkool is over", zei zijn milieubaas Pruitt eerder deze maand in Kentucky. "Het EPA en geen enkele andere overheidsdienst mag ooit zijn autoriteit gebruiken om te zeggen: we verklaren de oorlog aan een bepaalde sector van de economie."

Wat minder opvalt, is dat naast de bevrijde steenkoolbranche nog veel meer bedrijven worden verlost van regels en regulering ('regulatory relief', noemt Pruitt dat – de opluchting is in de term hoorbaar). Die gaan niet alleen over het klimaat, maar over luchtkwaliteit, over water, over lozingen, over risico's, over giftige stoffen en uiteindelijk over de plek waar die risico's en stoffen terechtkomen: bij de gewone Amerikaan.

De regel waar Southerland zich hard voor maakte, heette de Effluent Limitations Guidelines Rule, die grenzen stelde aan giftige stoffen in het afvalwater van kolencentrales. Jarenlang stopten de energiemaatschappijen hun afvalwater (met daarin steenkoolas) in grote opslagbassins rond hun centrales. Regelmatig lekten die, waarna het spul over het land stroomde. In North Carolina leidde zo'n lekkage in 2014 tot meer dan 100 kilometer zwartgelakte oevers van de Dan-rivier. De regel van Obama moest daar een eind aan maken. Maar dat plan werd dus op aandringen van de industrie door Pruitt op een zijspoor gezet.

Hij doet dat slim. "Overheidsdiensten hebben de autoriteit om beslissingen uit het verleden te heroverwegen en te herzien, te verwerpen of te vervangen", schrijft een woordvoerder van het EPA desgevraagd in een mailtje. "We verwachten dat het drie jaar duurt voordat een nieuwe regel is opgesteld. Het EPA vindt het gepast om de eisen aan het afvalwater uit te stellen tot er een nieuwe regel is."

Zo werkt het, zegt Southerland. Tot de nieuwe regel er is, kan de industrie op de oude voet doorgaan. Het opschorten van bestaande regels is een belangrijke strategie om rechtszaken te ontlopen. Het EPA is wettelijk verplicht voor de lucht- en waterkwaliteit te zorgen. Maar zolang er geen regel geldt, kan die ook niet worden aangevochten.

Gedroomde kandidaat

Scott Pruitt was tot vorig jaar de openbaar aanklager van Oklahoma, een staat die drijft op olie. Hij voerde in 2010 campagne met een ongebruikelijke belofte. Normaal gesproken willen openbare aanklagers de criminaliteit aanpakken, Pruitt wilde Washington aanpakken: dáár zaten de boeven. Hij beschuldigde met name het EPA van 'overreach', een favoriete conservatieve beschuldiging, waarin zowel bemoeizucht als overmoed doorklinkt. Pruitt vestigde definitief zijn naam door ten strijde te trekken tegen het Clean Power Plan van Obama.

Pruitt was in de ogen van de industrie dus de gedroomde kandidaat om het EPA te leiden. Bob Murray, eigenaar van een aantal steenkoolmijnen, was een van de mannen die Trump op het idee bracht. En die daarna zijn verlanglijst indiende bij Pruitt. "Drieënhalf velletje met te schrappen reguleringen", zegt Murray in de onlangs verschenen PBS-documentaire War on the EPA. "Het eerste velletje is al gedaan. Helemaal weggevaagd."

Het is een 'omgekeerde wereld', zegt Southerland. "Alles is op zijn kop gezet." Biochemicus en vakbondsman John O'Grady, EPA-medewerker in Chicago, zegt dat Pruitt alleen met de industrie praat en niet met de burgers die hij moet beschermen of milieuorganisaties. "Hij luistert niet naar zijn eigen mensen. Hij veracht de wetenschappers in zijn eigen organisatie. Hij veracht de feiten."

Zuivering van de communicatie

Een van de maatregelen die Pruitt heeft genomen is de zuivering van de communicatie. Hij maakt volgens O'Grady zo min mogelijk aantekeningen, zodat die ook niet kunnen worden opgevraagd. Aan klimaatverandering wordt niet meer gerefereerd: het strategische plan voor de komende vier jaar maakt er op geen van de 38 pagina's melding van. Een EPA-website die lokale bestuurders in het land moest helpen zich voor te bereiden op een toekomst met hogere temperaturen en zwaardere stormen, is grotendeels verdwenen. Het gaat nu alleen nog over energiebronnen; het aantal pagina's is teruggebracht van 380 naar 175, aldus een analyse van het Environmetal Defense and Governance Institute vorige week. Het Canadese bedrijf PageFreezer van de Nederlander Michiel Riedijk bewaart de verdwenen pagina's. "Alle veranderingen worden vastgelegd."

Nog meer zuivering: drie EPA-wetenschappers die onlangs op een wetenschappelijke conferentie zouden komen praten over de veranderende ecologie van Narragansett Bay onder Boston, kregen door de leiding een spreekverbod opgelegd. Pruitt wil ook de wetenschappelijke adviesraad van het EPA opschudden en daarin voortaan alleen nog maar vertegenwoordigers uit de industrie aanstellen. Die zouden objectiever zijn dan experts die weleens een EPA-onderzoeksbeurs hebben gekregen.

Het is onderdeel van wat Pruitt een 'gebalanceerde benadering' noemt. Vakbondsman O'Grady begint te briesen als hij dat woord hoort. "Waar hebben ze het in godsnaam over? Wij luisteren al decennia naar de industrie!" We zijn voortdurend in overleg: wat is haalbaar, wat zijn de technische mogelijkheden om processen schoner te maken, wat kost dat? Het is gewoon een manier om ons in een kwaad daglicht te stellen."

Een moeras vol lobbyisten

Pruitt is niet de enige die liever naar het bedrijfsleven luistert. Ook andere hoge functies binnen het EPA worden gevuld met oud-lobbyisten uit de industrie. Nancy Beck, die chemicaliën beoordeelt, is afkomstig van de American Chemistry Council, de branchevereniging van de chemie. Andrew Wheeler, de beoogde tweede man van het EPA, was tot half augustus een lobbyist voor mijnbouwer Murray. Susan Bodine, die de handhavingsafdeling van het EPA moet gaan leiden, heeft jarenlang gelobbyd voor de vervuilende bedrijven die ze nu achter de broek moet zitten. Michael Dourson moet de giftige stoffen reguleren waarvan hij de risico's jarenlang (tegen betaling) heeft gerelativeerd. William Wehrum, die het American Petroleum Institute heeft geholpen bij het bestrijden van luchtkwaliteitseisen, wordt nu verantwoordelijk voor het opstellen daarvan. Dourson en Wehrum werden onlangs door een Senaatscommissie goedgekeurd: alle Democraten waren tegen, alle Republikeinen voor.

Het is typisch Trump, die tijdens de campagne altijd beloofde 'het moeras' van Washington te laten leeglopen. Nu vult hij het moeras met lobbyisten. "Je hebt altijd politieke benoemingen, maar het is nog nooit zo erg geweest als nu", zegt O'Grady. Onder Reagan werd het EPA geleid door Anne Gorsuch, de moeder van opperrechter Neil Gorsuch. Ook zij liet de industrie binnenkomen, maar ze moest na twee jaar onder druk van het Congres aftreden. "Toen waren het Huis van Afgevaardigden en de Senaat nog redelijk. Nu zijn die volkomen partijdig en gepolariseerd. In dat klimaat worden de raarste politieke benoemingen goedgekeurd."

Anoniem

Het hoofdkantoor van het EPA in Washington is gehuisvest in de Federale Driehoek, een wigvormig gebied met belangrijke overheidsgebouwen tussen het Witte Huis en het Capitool – met daartussenin het Trump International Hotel. Het is een gebouw met dikke zuilen en stichtelijke jarendertigtaferelen in het kalksteen, van een jongen met een boek in zijn hand (kennis!) en een bal met vleugels (vooruitgang!).

De dertiger die rond het lunchuur uit een zijdeur naar buiten slentert ziet er minder optimistisch uit. Hij werkt op de chemische afdeling van Nancy Beck. Veel wil hij niet zeggen, en alleen anoniem – praten is gevaarlijk. "We proberen ons werk zo goed mogelijk te doen. We praten zo min mogelijk over de politieke situatie. Maar als we erover praten... dan is het behoorlijk deprimerend."

Volgens vakbondsman O'Grady is er een stiltecode afgekondigd. "Iedereen is bang. Mensen proberen zo goed en zo kwaad als het gaat door te werken. Ze beschermen eerst zichzelf en kijken dan pas of ze iets voor anderen kunnen doen."

"Het personeel is totaal gedemoraliseerd", zegt Judith Enck, tot voor kort baas van Regio 2, een gebied dat New York, New Jersey en Puerto Rico omvat. "Moet je je voorstellen dat je elke dag naar je werk loopt in de wetenschap dat Scott Pruitt naar hetzelfde gebouw loopt."

Trump en Pruitt willen 30 procent in de kosten snijden. Dat zou duizenden werknemers hun baan kosten. Tot dusver zijn er nog geen gedwongen ontslagen gevallen; de eersten zijn vrijwillig vertrokken, meestal een jaar eerder met pensioen. Die bezuinigingen sluiten aan bij de rol die Pruitt voor zijn organisatie ziet: zo klein mogelijk.

Volgens de EPA-ambtenaren zit daarin misschien het grootste gevaar. Zonder geld en mensen kunnen geen metingen meer worden gedaan, en zonder metingen geen data, zonder data geen handhaving. En met minder geld kan er minder onderzoek worden gedaan en zonder onderzoek weet je ook niet wat de toxicologische effecten zijn van nieuwe stoffen, wat de risico's zijn, en wat wel en niet gevaarlijk is. 'En dan is er ook nog kans dat we ondeugdelijk onderzoek doen', zegt O'Grady. 'Als bedrijven dat straks aanvechten, dan winnen ze makkelijker.'

Naar de rechter

Ach, eigenlijk hoopt O'Grady een beetje op rechtszaken tegen zijn instelling, het EPA. Hij hoopt dat een rechter wél de kennis binnen het instituut op waarde schat, zodat er andere conclusies uit worden getrokken dan Pruitt en de zijnen doen.

Southerland zegt dat haar mensen nog steeds hun best doen sinds die bespreking in juli. "Ze willen de beste casus presenteren om de nieuwe regel te onderbouwen. Ook al is dat pas over jaren. Dat vergt feiten, solide wetenschap, kosten-baten-analyses. Als Pruitt zich niet laat overtuigen, dan de rechter misschien.'

Zelf zal ze dat niet meemaken: ze is vervroegd met pensioen gegaan. Familieomstandigheden speelden mee, maar ook de situatie bij EPA. "Ik denk echt dat dit land een probleem krijgt met de veiligheid en volksgezondheid. Maar ik wist werkelijk niet meer wat ik moest zeggen om Scott Pruitt te overtuigen."