Waarom de stad kiest voor Roetpiet en rest voor Zwarte Piet
Kiezen grote steden zoals Antwerpen en Gent voor de roetveegpiet, dan blijft de knecht van de Sint op het platteland grotendeels zwart. "Wij gaan voor de traditionele Pieten. Kinderen zijn daar niet mee bezig."
De knecht van Sinterklaas verbleekt amper onder de zwartepietendiscussie, zo blijkt uit onderzoek van de Nederlandse krant AD. In 238 (!) van 271 gemeenten blijft de knecht van Sinterklaas gewoon zwart of (donker)bruin. Alleen in Amsterdam, Meppel en Den Haag worden louter roetveegpieten gebruikt. Na jaren van verhitte discussies, doodsbedreigingen, debatten in de Tweede Kamer... blijft het in de praktijk dus grotendeels bij het oude.
Ook in Vlaanderen lijkt de roetpiet alleen iets van de grote steden. Antwerpen en Gent gaan opnieuw voor de 'Ketnet-versie', de inmiddels bekende roetveegpiet. Maar elders lijkt iedereen toch heel erg vast te houden aan de traditionele variant. Op de intredes die het voorbije weekend plaatsvonden - in Kortrijk, Tongeren en Hasselt - kleurden de Pieten opnieuw zwart. En ook bij verschillende optochten die gepland staan wordt niet afgeweken van de traditionele knecht.
"Voor ons is de kwestie geregeld. Wij praten daar niet meer over", zegt Raf Rumes, secretaris van het Sint-Nicolaasgenootschap Vlaanderen, die dit weekend 140 Pieten op pad stuurt. "Die zijn normaal geschminkt, zoals het hoort. Wij doen het voor het plezier van de kinderen. Racisme, slavernij... dat heeft er niks mee te maken." In verschillende andere gemeenten klinkt dezelfde boodschap. "Wij gaan voor de traditionele Pieten. Kinderen zijn daar niet mee bezig."
Peter Achterberg, socioloog aan de universiteit van Tilburg, vindt het niet vreemd dat de grote steden en het platteland in de zwartepietendiscussie zo ver van elkaar af staan. "Steden staan net bekend om hun grote relativering van cultuur. Cultuur is in de stad een toevallige optie."
Volgens Achterberg zijn er twee soorten stromingen in de discussie. "Je hebt diegene die cultuur zien als een toevallige samenloop van omstandigheden. 'Het had net zo goed anders kunnen wezen.' Zij vinden het vanzelfsprekend dat cultuur verandert. Daarnaast heb je diegene die vasthouden aan tradities. Voor hen is cultuur iets echt en tastbaar."
Het pietendebat is volgens hem een clash tussen die twee stromingen. Met aan de ene kant diegenen die vinden dat de knecht gerust mee mag met zijn tijd en aan de andere kant diegenen die Zwarte Piet zien als een historisch erfdeel waar nooit aan getornd mag worden. "En dat verklaart natuurlijk waarom ze pakweg in Amsterdam de Pieten hebben getransformeerd, terwijl de Pieten bij mij in het dorp nog steeds zo zwart als roet zijn", zegt hij.
'Die hele zwartepietendiscussie is een effect van de multiculturele samenstelling van de bevolking, wat uiteraard nog steeds een grootstedelijk fenomeen is'
Stadssocioloog Eric Corijn (VUB) ziet nog een andere reden waarom net de steden voor verandering gaan. "Die hele zwartepietendiscussie wordt pas een maatschappelijk probleem op het moment dat er gevoeligheden rond ontstaan. Het is een effect van de multiculturele samenstelling van de bevolking, wat uiteraard nog steeds een grootstedelijk fenomeen is. Het kwetsend karakter van Zwarte Piet wordt daar veel meer gevoeld."
Met andere woorden: als grootsteden kiezen voor een moderne versie van Zwarte Piet, is dat vooral uit noodzaak. "Het is niet per se principieel, maar wel pragmatisch", zegt Corijn. "Als in een wijk enkel plechtige communies plaatsvinden, dan is het niet erg als het buurtcentrum enkel plechtige communies organiseert. Zolang er geen vraag naar is, heeft het geen zin om het te voorzien."
Twee aparte werelden
Vraag is in welke mate de grootstedelijke reflex ooit naar het platteland zal doorsijpelen. Is het een kwestie van tijd eer iedereen het heeft over roetpieten? Of blijven het twee aparte werelden? "De toekomst voorspellen is natuurlijk lastig", zegt Achterberg. "Wat je wel ziet is dat de media langzaam overstag gaan. In Nederland besliste de commerciële omroep alvast om 'zwart' te laten vallen. Zij hebben het enkel nog over Pieten."
Hier ondertekenden vorig jaar verschillende grote spelers het Pietenpact. Ketnet, Studio 100, VTMKZOOM, speelgoedketen Dreamland, de onderwijskoepels en de Gezinsbond: allemaal beloofden ze niet langer de stereotiepe Piet te gebruiken. Kroeshaar, rode lippen en grote oorbellen werden geweerd en de roetvegen geïntroduceerd.
"Door zulke initiatieven zou je denken dat het gaandeweg wel zal normaliseren", zegt Achterberg. "Maar anderzijds merk je dat er een conflict rond heerst waarbij alle nuance is verdwenen en waarbij compromissen onmogelijk zijn. De twee groepen drijven elkaar tot waanzin en lijken geen stap dichterbij te komen. Al vermoed ik dat de toon in België wellicht wat zachter is."