Hacken van verkiezingscomputers

Maanden voor de verkiezingen kwamen de autoriteiten in Illinois en Arizona erachter dat hackers hadden ingebroken in de computers met de kiezersregisters. Uit de manier waarop de hackers te werk gingen leidden ict-beveiligingsbedrijven af dat het om een groep ging die voor de Russische geheime diensten werkt. In Illinois wisten ze de gegevens van ongeveer 200.000 kiezers te stelen. 

Later bleek dat nog twintig andere Amerikaanse staten cyberaanvallen te verwerken hadden gekregen op hun kiezersbestanden. Wat de hackers met hun aanvallen beoogden, is nooit helemaal duidelijk geworden. Mogelijk wilden ze de gestolen informatie gebruiken voor gerichte boodschappen om kiezers te beïnvloeden. Maar misschien waren de inbraken vooral bedoeld om twijfel te zaaien over de betrouwbaarheid van het kiessysteem.

Hacken van Democratische e-mails

Duidelijker ligt het bij de hack in de computersystemen van het Democratische Nationale Comité (DNC) waarvan de Democraten in juni 2016 lucht kregen. Die waren bedoeld om de vuile was van de Democraten op te diepen en die vervolgens buiten te hangen. Ook hierbij vonden beveiligingsexperts vingerafdrukken van Moskou, in dit geval van Fancy Bear, een hackersgroep die voor de Russische militaire inlichtingendienst GROe werkt. 

Bij de hack in het computersysteem van de Democraten werd malware gebruikt die overeenkomt met een programma dat de Russische strijdkrachten tijdens de oorlog in Oekraïne ook gebruikten om Oekraïens veldgeschut te traceren. Russische hackers kregen via dat computervirus toegang tot de mobiele telefoons van Oekraïense militaire commandanten. Later bleek dat een andere Russische hackersgroep, Cozy Bear, die vermoedelijk voor de Russische geheime dienst FSB werkt, al veel eerder in de computers van de DNC had rondgeneusd.

De Amerikaanse inlichtingendiensten zijn ervan overtuigd dat president Poetin zelf het groene licht heeft gegeven voor de pogingen om de presidentsverkiezingen te beïnvloeden. Volgens hen is het onvoorstelbaar dat de Russische geheime diensten een dergelijke politiek gevoelige operatie zouden durven uitvoeren zonder toestemming van Poetin, die zelf ooit de leiding gaf aan de FSB.

Fancy Bear kreeg later ook toegang tot de mailbox van John Podesta, de campagneleider van Hillary Clinton, doordat een medewerker zijn wachtwoord veranderde na een phishing mail die de hackers uit naam van Google hadden verstuurd. Daardoor kregen zij tienduizenden mails te pakken, inclusief kattebelletjes tussen Clinton en Podesta.

Volgens FBI-chef James Comey, die in mei dit jaar door Trump werd ontslagen uit ergernis over het onderzoek naar de banden tussen het Trumpteam en Rusland, hebben de Russen ook ingebroken in de computers van Republikeinen, maar opvallend genoeg hebben ze met die informatie nooit wat gedaan. De gestolen mails van de Democraten kwamen wel naar buiten, via WikiLeaks en DCLeaks. WikiLeaks-oprichter Julian Assange, van wie bekend is dat hij een grondige hekel heeft aan Clinton, heeft steeds ontkend dat hij de tienduizenden mails van de Russen heeft gekregen. Maar de Amerikaanse inlichtingendiensten zijn ervan overtuigd dat de FSB en de GROe ze wel degelijk aan hem hebben toegespeeld.

Als gevolg van het uitlekken van de mails moest de voorzitter van de Democratische Partij aftreden; het bleek dat de DNC alles had gedaan om Clintons Democratische rivaal Bernie Sanders dwars te zitten. Ook Clinton zelf kwam er slecht vanaf. In oktober, kort voor de verkiezingen, stortte WikiLeaks de gestolen mails van Podesta over de Amerikanen uit. De publicatie van de mails gaf voedsel aan allerlei absurde samenzweringstheorieën, zoals het gerucht dat Podesta en Clinton betrokken zouden zijn bij een pedofielennetwerk dat kinderen gevangen zou houden in de kelders van een restaurant in een buitenwijk van Washington.

Russische trollenfabriek

Vanuit een gebouw op nummer 55 van de Savoesjkinstraat in Sint-Petersburg overspoelden Russische trollen de Amerikanen via Twitter, Facebook en andere sociale media met een stroom van nepnieuws en ronkende politieke boodschappen, die vooral bedoeld leken om onrust te stoken. Maar het gros van de boodschappen was toch pro-Trump en anti-Clinton. De man achter de 'trollenfabriek', officieel het Internet Research Agency (IRA), was Jevgeni Prigozjin, ook wel bekend als president Poetins chefkok en een van de Russen die door Washington op de sanctielijst zijn geplaatst.

Volgens de onafhankelijke Russische nieuwssite RBK werkten er zo'n honderd mensen bij de Amerikaanse afdeling van Prigozjins trollenfabriek. Iedere week pompten ze er ruim duizend nepberichten uit die via honderden zogenaamd Amerikaanse Facebook-groepen, Twitter-accounts en Instagramprofielen werden verspreid.

Facebook maakte onlangs bekend dat Russische trollen tijdens de verkiezingscampagne voor ruim honderdduizend dollar aan advertenties hebben gekocht. Eén ervan was kennelijk gericht op gelovige Amerikanen en liet de Duivel zeggen: Als ik win, wint Clinton. Waarop Jezus antwoordt: 'Niet als het aan mij ligt!' Andere advertenties maakten reclame voor Trumps beloofde muur langs de grens met Mexico of drongen erop aan Hillary Clinton van de verkiezingen uit te sluiten. De trollen zaten ook achter een zogenaamde Twitter-account van de Republikeinse Partij in Tennessee die een stroom van anti-Clinton-propaganda uitspuwde.

Of de trollenoperatie veel effect heeft gehad, valt uiteraard moeilijk vast te stellen, maar zeker is wel dat veel Amerikanen de producten uit Sint-Petersburg hebben zien langskomen. Volgens Facebook zou het om 126 miljoen mensen gaan, ruim de helft van het Amerikaanse electoraat. Medewerkers van de trollenfabriek betaalden volgens RBK ook Amerikaanse activisten om betogingen en andere politieke evenementen te organiseren, zonder dat die wisten dat zij met Russen van doen hadden. In de loop van twee jaar zou het Internet Research Agency daar 70 miljoen euro aan hebben uitgegeven. Pikant is dat de trollen na de ondergang van Clinton een nieuw doelwit vonden: speciaal aanklager Robert Mueller.

Welke aanwijzingen zijn er voor de mogelijke samenwerking tussen de Trump-campagne en Rusland? En met wie hebben de Russen eigenlijk allemaal contact gehad?

George Papadopoulos. Begin april 2016 meldt George Papadopoulos, die door de Trump-campagne is ingehuurd als adviseur, aan zijn bazen dat hij van een professor met nauwe banden met het Kremlin, heeft gehoord dat president Poetin geïnteresseerd is in een ontmoeting met Trump. De professor, Joseph Mifsud, vertelt Papadopoulos ook dat Rusland over 'duizenden e-mails' van Hillary Clinton beschikt. Van een ontmoeting tussen Trump en Poetin wil de campagne niets weten. Het ligt voor de hand dat Papadopoulos, die nu met het onderzoek van speciaal aanklager Robert Mueller meewerkt, het Trump-team heeft laten weten dat Rusland over Clintons e-mails beschikte.

Paul Manafort, tot augustus 2016 campagneleider van Trump, heeft een geschiedenis als pr-man voor de pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovitsj, die in 2014 bij een volksopstand werd afgezet. Ook zou hij van de Russische miljardair Oleg Deripaska miljoenen euro's hebben gekregen voor een campagne om het beleid van president Poetin te propageren en anti-Russische krachten in de voormalige Sovjetrepublieken tegen te werken. Volgens de Democraten was Manafort een van de mensen die ervoor zorgden dat een paragraaf waarin werd gepleit voor de wapenleveringen aan Oekraïne uit het Republikeinse partijprogramma werd geschrapt. Maar het is onduidelijk of hij ook tijdens de campagne met de Russen heeft meegewerkt. Manafort is inmiddels door Mueller aangeklaagd wegens belastingontduiking.

Trumps zoon Donald jr. heeft in juni 2016 een ontmoeting met de Russische advocate Natalja Veselnitskaja die belastende informatie zou hebben over Hillary Clinton. Volgens tussenpersoon Rob Goldstone zou die informatie afkomstig zijn van de Russische openbaar aanklager en 'zeer waardevol zijn voor uw vader'. 'Als het is wat je zegt, zou dat geweldig zijn, zeker later deze zomer', reageert Trump jr. Ook Jared Kushner, Trumps schoonzoon is van de partij. Maar het blijft onduidelijk of het gesprek iets heeft opgeleverd. Kushner beweert dat hij al na zo'n tien minuten is opgestapt, omdat het gesprek niets om het lijf had.

Alexander Nix, de baas van Cambridge Analytics, een bedrijf dat gespecialiseerd is in uiterst verfijnde profielen van het electoraat, zoekt in juni 2016 contact met Julian Assange, de oprichter van WikiLeaks. Hij hoopt dat die hem kan helpen aan de 33duizend e-mails die Hillary Clinton van haar privéserver heeft gewist. Eerder had WikiLeaks al tienduizenden gehackte mails van Clinton gepubliceerd. Tweede man bij het bedrijf was Steve Bannon, een van Trumps belangrijkste adviseurs. Het bedrijf was kort daarvoor door Kushner ingehuurd om te helpen bij Trumps verkiezingscampagne. Mueller onderzoekt volgens de Wall Street Journal ook of ex-generaal Michael Flynn, destijds Trumps buitenlandadviseur, heeft geprobeerd de mails te pakken te krijgen via hackersgroepen die voor Moskou werkten.

Trump zelf roept Rusland eind juli op de verdwenen e-mails van Clinton vrij te geven, als ze die hebben. "Ik ben ervan overtuigd dat de pers jullie heel dankbaar zal zijn", zegt hij op een persconferentie. Een grapje, verdedigt Trump zich later.

Aaron Nevins, een Republikeinse activist uit Florida, benadert in augustus Guccifer 2.0, de hackersgroep die achter de computerinbraak bij de Democratische Partij zat. Volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten is Guccifer 2.0 een instrument van de Russische geheime dienst. Guccifer 2.0 speelt Nevins een lading gestolen documenten toe, waaronder een uitgebreide analyse die de Democraten hadden gemaakt van het electoraat in een reeks belangrijke kiesdistricten in Florida. De documenten bevatten ook interne profielen van Democratische kandidaten, inclusief hun zwakke plekken. Nevins zette die gegevens op het internet en stuurde een link door naar Roger Stone, een vertrouweling van Trump. Die had zelf ook al contact gezocht met Guccifer 2.0.