OPINIE. "Iedereen rechter: hoe we snel verglijden in stereotiepe denken over slachtoffers en plegers"
Bart De PauwKasia Uzieblo is professor, hoofdlector en onderzoeksleider Toegepaste Forensische Psychologie aan de Thomas More Hogeschool en analyseert in dit opiniestuk de publieke reactie op het ontslag van Bart De Pauw door de VRT na beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Afgelopen donderdag is in Vlaanderen een Weinstein-bom losgebarsten: Bart De Pauw meldde via de media dat de VRT niet meer met hem en diens productiehuis Koeken Troef! wenste samen te werken vanwege klachten over grensoverschrijdend gedrag. Bart De Pauw werd beschuldigd van intimiderend seksueel getint en pornografisch sms-verkeer met en stalkingsgedrag ten aanzien van diverse vrouwen.
In een mum van tijd stuurden dit ontslag en de aard van de aantijgingen een golf van verontwaardiging doorheen Vlaanderen. Iedereen had een mening vooraleer men de feiten goed kende. De vermeende slachtoffers werden aan de galg gehangen. De waarachtigheid van hun verklaring werd in vraag gesteld en de ernst van het grensoverschrijdend gedrag werd geminimaliseerd aan de hand van onder meer de volgende verwijten: Waarom hebben deze slachtoffers zo lang gewacht met hun klacht? Profiteren de slachtoffers niet van de #metoo-hype om zo wraak te kunnen nemen op Bart De Pauw? Sms'jes kunnen toch zo erg niet zijn? Dergelijke opinies werden voornamelijk gedreven door een zeker ongeloof: het kon niet zijn dat een bekend en geliefd tv-figuur als Bart De Pauw zich tot zo’n gedrag zou verlagen. Maar niet alle opinies waren mild voor de TV-figuur. Ook Bart De Pauw werd algauw op basis van een minimum aan informatie als de Vlaamse Weinstein afgeschilderd.
Ook Bart De Pauw werd algauw op basis van een minimum aan informatie als de Vlaamse Weinstein afgeschilderd.
Met horror zagen we hoe de publieke opinie in enkele uren tijd diverse levens meedogenloos verwoestte en hoe op basis van minimale informatie een heus rechtsproces in de sociale media werd uitgevoerd. Aangezien het niet aan ons is om de discussie over schuld of onschuld te voeren, ga ik mij hier niet focussen op de vraag of deze aantijgingen al dan niet waar zijn. Deze vraag kan door ons, verre omstaanders, gewoonweg niet beantwoord worden. De vraag die ik me hier wil stellen is hoe we de ontelbare zwart-wit meningen die zich razendsnel over het internet verspreidden, kunnen verklaren?
De zaak Bart De Pauw is ongewild een prototype voorbeeld geworden van het menselijk stereotiepe denken. In de massa reacties op Twitter en Facebook zijn immers twee hardnekkige denkpatronen herkenbaar: het geloof in de rechtvaardige wereld en de defensieve attributie. Velen onder ons houden zich hardnekkig vast aan het idee dat de wereld rechtvaardig is. Volgens dit idee krijgt men wat men verdient. In het geval van een misdrijf impliceert dit doorgaans een veronderstelling dat het slachtoffer het zelf gezocht heeft en dus dat de pleger niet (al te zwaar) gestraft moet worden. Een tweede vaak voorkomend denkpatroon is de zogenaamde defensieve attributie. Hierbij speelt de graad van gelijkenis en identificatie een belangrijke rol. Hoe meer men zich met het slachtoffer kan identificeren, hoe minder men geneigd is om het slachtoffer te beschuldigen. Maar ook: hoe meer men zich met de pleger kan identificeren, hoe meer men geneigd is om het slachtoffer te beschuldigen.
Beide denkpatronen kunnen als een vorm van zelfbescherming beschouwd worden. Zo hoopt men bij de veronderstelling van een rechtvaardige wereld dat indien men zich normaal gedraagt, hem/haar ook niets ergs kan overkomen. Ook met de defensieve attributie probeert men zijn eigen wereldbeeld en de eigen persoon als het ware te beschermen. Indien men immers op het slachtoffer lijkt, omwille van bijvoorbeeld eigen ervaringen met geweld, is men niet geneigd om het slachtoffer, en dus impliciet zichzelf, te beschuldigen.
Wanneer men zich eerder in de pleger herkent, omwille van bijvoorbeeld uiterlijke kenmerken, hetzelfde geslacht, en zelfs een zelfde zin voor humor, deinst men terug om de pleger, en dus impliciet zichzelf, te beschuldigen van grensoverschrijdende gedragingen. Beide denkpatronen, de rechtvaardige wereldtheorie en de defensieve attributie, kunnen belangrijke gevolgen met zich meebrengen. Beide denkpatronen zijn immers gerelateerd aan het fenomeen ‘victim-blaming’. Indien je een of beide redeneringen vertoont, verhoogt de kans dat je de schuld van het gewelddadig gedrag bij slachtoffers legt. Deze beschuldiging gebeurt doorgaans ongewild en impliciet; men is er zich dan ook maar zelden van bewust.
Kan men dergelijke denkpatronen vermijden? Niet echt. Deze denkpatronen gebeuren eerder automatisch en zijn eigen aan de mens. Je mag bovendien niet al te gauw denken dat je vanwege je opleiding in bijvoorbeeld de psychologie of vanwege je werkervaring als bijvoorbeeld hulpverlener, rechter of politieagent, hier immuun voor bent. Deze denkpatronen merken we zelfs bij de meest ervaren professionals op. Wel kunnen we ons enigszins proberen te wapenen tegen dergelijke gedachtegangen door ons telkens bewust te zijn van het feit dat deze denkpatronen bestaan en door ons eigen denken en oordeel in vraag te durven stellen. Wachten met het spreiden van je mening totdat je een genuanceerde en vooral gefundeerde mening kunt uiten, kan ook helpen.
Indien je een of beide redeneringen vertoont, verhoogt de kans dat je de schuld van het gewelddadig gedrag bij slachtoffers legt.
Je kan je afvragen of dit een verschil zal uitmaken. Je bent toch baas over je eigen denken? Je brengt toch niemand schade aan met een mening? Het maakt wel degelijk een verschil, zeker wanneer je de noodzaak voelt om je mening onmiddellijk en ongezouten via de sociale media met de wereld te delen. Deze opmerkingen zullen de vermeende slachtoffers en pleger, alsook hun omgeving, vroeg of laat bereiken en dus zwaar treffen. Maar ook wanneer je je mening enkel in je eigen omgeving uit, kan je onbewust personen raken die zelf ooit het slachtoffer zijn geweest van een misdrijf.
We moeten er ons bewust van zijn dat dergelijke - vaak impliciet - beschuldigende uitspraken de verwerking van de traumatische gebeurtenis bemoeilijken en de kans op de ontwikkeling van psychische problemen als depressieve en angstklachten, en zelfs een posttraumatisch stressstoornis significant vergroten. Het slachtoffer zal immers geneigd zijn om de schuld bij zichzelf te leggen. Dit geldt bovendien niet enkel voor slachtoffers, maar ook voor personen die (onterecht) beschuldigd werden, alsook voor hun kinderen, partner, en overige familieleden.
Denk maar aan de zaak De Blokkendoos waarbij een leerkracht onterecht beschuldigd werd van kindermisbruik, een zaak die ook tot een resem beschuldigingen en een heuse massahysterie heeft geleid. Deze leerkracht worstelt tot op heden met diverse ernstige psychische klachten.
Laat dit voor ons allen een uitdaging zijn: wacht met oordelen en probeer zo neutraal mogelijk te zijn.
We mogen tenslotte ook niet vergeten dat dergelijke harde uitspraken aan het adres van de vermeende slachtoffers en zelfs de vermeende pleger anderen maar weinig vertrouwen geven om met hun verhaal naar buiten te komen en de nodige hulp te zoeken. Het slachtoffer veronderstelt hierdoor dat iedereen - ook hulpverleners en justitie - de oorzaak bij hem/haar zal leggen. Maar ook personen die zelf dergelijke grensoverschrijdende gedragingen stellen of ooit gesteld hebben, en hiermee worstelen, zullen eerder niet geneigd zijn om hulp te gaan zoeken, uit angst om ongenuanceerd en meedogenloos aan de galg gehangen te worden.
Dus laat dit voor ons allen een uitdaging zijn: wacht met oordelen en probeer zo neutraal mogelijk te zijn. Onze mening kan immers gedreven worden door foutieve denkpatronen en zware gevolgen met zich meebrengen. Want beeld je even in: wat als jij de volgende keer het vermeende slachtoffer of de vermeende pleger bent? Dan hoop je toch op een eerlijk proces, ook in de sociale media?
Kasia Uzieblo
Hoofdlector Forensische Psychologie, Thomas More
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
De Wever: “Vrijpostigheid is niet hetzelfde als verkrachting”
-
Celebrities
CELEB 24/7. Bella Hadid feliciteert zus Gigi en Salma Hayek viert vijftiende huwelijksverjaardag
Niets leukers dan meekijken met het leven van onze beroemde medemensen. Benieuwd wat ze zoal uitspoken? Je ontdekt het hier in onze nieuwsstream. -
PREMIUMCelebrities
Spaanse schone Penélope Cruz wordt 50: “Er is nog zo veel dat ik wil gaan doen”
Vandaag wordt de Spaanse actrice Penélope Cruz vijftig. De ravissante Madrileense is sinds haar filmdebuut op haar zestiende uitgegroeid tot een internationale superster en een icoon van de Spaanse cinema. Haar bescheiden afkomst en Spaanse roots zal de moeder van twee kinderen nooit verloochenen, aldus ‘Story’. -
-
Celebrities
P!nk klaagt Pharrell Williams aan om merknaam P.Inc
-
PREMIUMBart De Pauw
VRT-baas Paul Lembrechts: "De vrouwen voelden zich bijna gestrikt in het web van Bart De Pauw"
Ja, Bart De Pauw heeft zich kunnen verdedigen. En nee, de VRT heeft niet op basis van een licht dossier beslist om met De Pauw te breken. VRT-CEO Paul Lembrechts bijt van zich af en vindt de heisa vooral jammer voor de getuigen die zich bij de VRT melden. "Zij zijn erg teleurgesteld en zeggen iemand te zien die zich in een slachtofferrol wentelt." -
Jobat
Ontslag gekregen of genomen: op welke werkloosheidsuitkering kan je dan rekenen?
Er komen heel wat formaliteiten bij kijken als je werkgever je ‘laat gaan’. Eén van de belangrijkste, waarvoor je ook zelf de nodige stappen dient te ondernemen, is de werkloosheidsuitkering. Terwijl je zoekt naar een nieuwe job – intensief én tijdrovend – zorgt deze vergoeding ervoor dat je niet zonder een inkomen komt te zitten. Maar wanneer heb je er recht op als bediende, en hoeveel bedraagt die uitkering? Jobat.be zoekt het uit. -
PREMIUM
BV-vrienden De Pauw reageren: "Bart wist al weken dat dit zou gebeuren"
-
Jobat
Hoeveel werknemers krijgen maaltijdcheques? En wie mag op een dertiende maand of smartphone van het werk rekenen?
-
CELEBRITIES
KIJK. Hollywood-hartenbreker Chris Pine ziet er plots “verwilderd” uit op rode loper: “Ik geef er geen fuck meer om”
Er vielen heel wat monden open tijdens de première van de nieuwe film ‘Poolman’ in Los Angeles. Acteur Chris Pine stapt er de rode loper op met een heel andere look dan we gewoon zijn van de acteur, die anders altijd strak in het pak zit. Pine heeft nu lange haren en een verwilderde baard. Hij koos ook voor een korte short en een ‘I love L.A.’-T-shirt. “Er komt een punt in je leven dat je geen ‘fuck’ meer geeft over anderen hun mening en dat je aandoet waar je zin in hebt. Ik zit duidelijk op dat punt”, verklaart de Amerikaanse acteur. -
celebrities
Voormalige leerkrachten van Taylor Swift vol lof over popzangeres: “Ik heb haar haar eerste zangsolo gegeven”
De gepensioneerd leerkracht Barbara Kolvek is supertrots op haar leerling Taylor Swift. Ze gaf muziekles aan de popster in de lagere school Wyndcroft in Pottstown, Pennsylvania. “Ze was altijd gedichten aan het schrijven, zelfs tijdens de muziekles terwijl dat eigenlijk niet mocht”, lacht Kolvek. De lerares gaf Swift haar eerste zangsolo. Ook Heather Brown spreekt vol lof over haar voormalige leerling. “Alles wat ze aanraakt, verandert in goud. Ik ben zo benieuwd wat er nog volgt”, vertelt ze trots. -
Bart De Pauw
Tom Lenaerts over beschuldigingen aan Bart De Pauw: "Hopelijk klaart mist boven deze verhitte situatie snel op"
59 reacties
Resterende karakters 500
Log in en reageerWesley Gevaert
Werner Wynakker
Ingrid Van den houdt
jan maes
Dirk Demey