Onrust over lot dictator overschaduwt feestdag Oezbekistan

Al bijna een kwarteeuw spreekt president Islam Karimov de natie toe op de herdenking van de onafhankelijkheid na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. Dit jaar werd een korte toespraak voorgelezen door een nieuwsanker van de staatstelevisie. In de toespraak werd niet verwezen naar de gezondheidstoestand van president Karimov (foto in tekst).

Officieel is er zelfs geen melding over zijn ziekte. Het was Lola Karimova, de tweede dochter van de president, die enkele dagen meldde dat haar vader herstellende was van een hersenbloeding.

De staatsmedia houden de kaken op elkaar. Wel zijn een aantal evenementen naar aanleiding van de nationale feestdag, een concert en vuurwerk, afgelast.

Opvallend is ook dat de boodschap van de president werd voorgelezen door een presentator van het tv-nieuws en niet door een belangrijke politieke leider. Dat kan er op wijzen dat het regime het nog niet eens is over een mogelijke opvolger.

Karimov leidt Oezbekistan sinds 1989 toen het nog een Sovjetrepubliek was. Hij deed dat met harde hand en brutale schendingen van de mensenrechten. Achter hem werd geen nummer twee geduld en dat kan het regime nu zuur opbreken. Ook al zou de 78-jarige Karimov de hersenbloeding overleven, dan is het nog niet duidelijk of hij in staat is om voort te regeren.

Oezbekistan is een belangrijke regionale macht in Centraal-Azië door zijn strategische ligging (vlakbij Afghanistan), als uitvoerder van mineralen en olie en gas, maar ook omdat het de grootste bevolking en het grootste leger van de regio heeft. De Oezbeken zijn verwant aan Mongolen en Turken en zijn overwegend soennitisch-islamitisch. Onder Karimov kreeg de politieke islam evenwel geen plaats.
 

Volgens de grondwet zou Karimov bij zijn overlijden moeten worden opgevolgd door de Senaatsvoorzitter tot er binnen de drie maanden nieuwe "verkiezingen" worden gehouden. Die interimpresident zou echter tijdelijk zijn. Karimov heeft geen zonen, maar wel twee dochters. De oudste, Gulnara, werd lange tijd beschouwd als mogelijke opvolgster, maar is in ongenade gevallen en woont nu onder huisarrest.

De door Karimov geleide dictatuur is één van de meest gesloten ter wereld, maar geen monoliet. Waarnemers onderscheiden twee grote politieke clans binnen het regime die waarschijnlijk elk mikken op een opvolging. De scheidslijn binnen de Oezbeekse leiding is niet ideologisch, maar eerder gericht op regionale belangen.

De "Tashkent-clan" -genoemd naar de hoofdstad- omvat voormalig premier Rustam Azimov, maar ook de ministerposten van Binnenlandse Zaken, Financiën en de top van de beruchte veiligheidsdiensten. Azimov, die een tijdje werkte voor de Europese Bank voor Reconstructie en Ontwikkeling (BERD), zou iets positiever staan tegenover het Westen. Huidig premier Shavkat Mirzaiyayov behoort dan weer tot de "clan van Samarkand", genoemd naar de oude hoofdstad op de Zijderoute. Die clan kan niet worden uitgesloten en Mirzaiyayov heeft het voordeel dat hij nu de regering leidt.

Kleinere clans zijn er ook en die zouden mogelijk "kingmaker" kunnen spelen. De bevolking wordt stevig onder de duim gehouden en zal "kiezen" wie het regime naar voren schuift. Tenzij de onzekerheid lang zou duren, iets wat het regime hoe dan ook wil vermijden.