Forse stijging van gedwongen opnames in de psychiatrie: 37 procent meer in nog geen 10 jaar tijd

Vanaf  2007 werden de gedwongen opnames in Vlaanderen systematisch geregistreerd. Toen telde men 2.444 gedwongen opnames van psychiatrische patiënten of 7 per dag. In 2015 (de meest recente cijfers) zijn het er al 3.516 of 9 per dag.

Professor Joris Vandenberghe van het Universitair Psychiatrisch Centrum in Leuven noemt de situatie zorgwekkend, "want een gedwongen opname is een zware maatregel", zegt hij. "Je berooft mensen van hun vrijheid. Daarom kan het enkel wanneer de patiënt een geestesziekte heeft en een gevaar is voor zichzelf en zijn omgeving. Bovendien mag het alleen als er geen andere oplossing voorhanden is."   

Omdat het gaat om een zware maatregel is het uiteindelijk een rechter die beslist of iemand gedwongen kan worden opgenomen in een psychiatrische instelling, weliswaar op advies van een arts. Maar wat is dan de reden dat er in Vlaanderen alsmaar meer gedwongen opnames gebeuren?

"Wetenschappelijk onderzoek daarover is er in Vlaanderen niet", zegt Joris Vandenberghe. Maar hij ziet wel een mogelijke verklaring in de toegenomen aandacht voor veiligheid. "Met zijn allen mijden we meer risico's. We gaan daarom sneller over tot beschermingsmaatregelen en dus ook gedwongen opnames. Vroeger zouden we misschien gezegd hebben: we kijken het nog even aan. Maar nu zeggen we bij gevaar: we nemen geen risico, we gaan over tot gedwongen opname om de patiënt te beveiligen en de samenleving te beveiligen".  

Maar welke patiënten worden gedwongen opgenomen? In 1 op de 3 gevallen gaat het om psychotische patienten die waanbeelden hebben en daardoor volledig het contact met de realiteit verliezen. Een andere groep, die alsmaar groter wordt, zijn mensen die zwaar verslaafd zijn aan drugs, alcohol of medicatie. Een derde groep zijn mensen met een depressie of een andere psychiatrische problematiek.

Opvallend is ook dat de spoedprocedure meer en meer wordt gebruikt. Daarbij kan een procureur des Konings onmiddellijk een gedwongen opname bevelen. Nu is dat in bijna 9 op de 10 gedwongen opnames het geval. Binnen de 10 dagen moet de vrederechter de opname dan bekrachtigen. Maar in 1 op de 3 gevallen gebeurt dat niet. "Soms is de situatie binnen die tien dagen al een heel stuk beter", legt psychiater Joris Vandenberghe uit. "Maar soms blijkt de gedwongen opname ook onterecht".

Het aantal gedwongen opnames stijgt voor alle leeftijdgroepen, ook bij de jongeren. In 2015 werden in totaal 108 jongeren tussen de 15 en 17 jaar gedwongen opgenomen. 57 van hen kwamen terecht in een volwassenenafdeling van een psychiatrisch ziekenhuis.  En dat is een probleem, zegt Vandenberghe.

"Je moet jongeren opvangen bij hun leeftijdgenoten en met de gepaste expertise van kinderpsychiaters. En dat is een pijnpunt waar de zorginspectie al heel lang op hamert. Het heeft te maken met de wachtlijsten die er zijn in de kinder-en jeugdpsychiatrie en een gebrek aan plaatsen om jongeren op te vangen op een acute manier."  

Opvallend zijn ook de regionale verschillen. In Vlaams-Brabant komen patiënten veelal op een spoeddienst terecht waar een multidisciplinair team van artsen aanwezig is en vaak ook een psychiater geraadpleegd wordt. En daar zijn er duidelijk minder gedwongen opnames.

In Limburg gaat men sneller over tot een gedwongen opname. Daar zijn het meestal de huisartsen die ingeroepen worden voor een advies aan de rechter. Maar ook de visie op de verslavingsproblematiek en wat gevaarlijk is, verschilt van regio tot regio, zegt Vandenberghe. "En dat zou eigenlijk toch niet mogen, dat het afhangt van de regio waar je woont dat je al dan niet meer kans hebt op een gedwongen opname."

"Maar het beste is voorkomen dat het tot een gedwongen opname moet komen", zegt Vandenberghe. "Daarom moeten we investeren in een toegankelijke geestelijke gezondheidszorg, zonder stigma, die mensen warm en open ontvangt. Zodat de problemen niet escaleren en niet tot een gedwongen opname moeten leiden."