#metoo betekent ook kantelpunt in cultuurwereld

'Tijdens een improvisatiemoment in de voorstelling kuste een van de mannelijke acteurs me ineens op de mond. Ik snap wel dat je je impulsen moet volgen, maar deze optie was tijdens de repetities nooit besproken. Ik was maar stagiaire en wilde er geen tamtam rond maken, zeker omdat ik me eerder al in de rats had gewerkt door te durven vragen waarom de vrouwelijke rollen zo klein waren. Hoe meer we optraden, hoe meer de grenzen verlegd werden. Eerst werden mijn borsten gezocht, later mijn kont.'

Danseres Ilse Ghekiere bundelt in cultuurblad Rekto: Verso na maandenlang onderzoek zo'n dertig getuigenissen van vrouwen in de danswereld over grensoverschrijdend gedrag. Zoals choreografen die danseressen vragen om naakt te soundchecken, scènes of repetities die op het moment zelf of achteraf verkeerd aanvoelden en ongewenste seksuele toenaderingspogingen die tot represailles leidden. Van negeren tot respectloze opmerkingen tot zelfs uit het gezelschap worden gezet.

Nu actrices, tv-medewerksters, danseressen en andere vrouwen grensoverschrijdend gedrag aanklagen hoopt iedereen op een kantelmoment: het wijdverspreide besef dat er ook in de cultuursector dringend iets moet veranderen. Hoog tijd voor de volgende stap: wat dan precies?

Meldpunt

Cultuurminister Sven Gatz (Open Vld) denkt samen met de sector na over een centraal meldpunt voor de cultuurtak. Volgens de N-VA zou zoiets enkel voor meer versnippering zorgen, maar choreograaf/danser Jan Martens vindt het alvast een goede start. Ook de acteursgilde plant binnenkort om mogelijke maatregelen te bespreken. "We hebben onze leden al gemaild dat ze zaken kunnen melden. Daar is weinig reactie op gekomen", zegt bestuurder en acteur Johan Van Assche. "Mogelijk is een onafhankelijk meldpunt dat volledig losstaat van andere acteurs en waarvan mensen zeker zijn dat hun anonimiteit gewaarborgd is een betere optie."

Maar dat is een maatregel voor na de feiten. Volgens Ghekiere is het ook zaak om feiten uit het verleden in de toekomst te voorkomen. Grensoverschrijdend gedrag of machtsmisbruik mag dan van alle sectoren zijn, in de kunstwereld duiken wel specifieke dilemma's op: hoe draai je in de toekomst seksscènes en voer je intieme stukken op zonder dat iemand er nadien een kater of erger aan overhoudt?

Ghekiere: "Het mag geen verengde discussie worden over wat nog mag en niet mag, wel een preventief discours. Nu wordt het probleem vaak gewoon omzeild, door bepaalde choreografen te mijden als danseres." Dat nu ook mannen meestappen in dat debat en zich vragen stellen bij zaken die vroeger normaal leken, is een eerste goede stap.

"Bij een van mijn producties vond ik dat een bepaalde scène beter zou zijn als die naakt werd opgevoerd", vertelt Jan Martens. "Maar dan moet je niet gewoon zeggen: kleren uit en laten we eens proberen. Wel er eerst uitvoerig over discussiëren met de betrokkenen en luisteren naar hun mening. Zo heb ik altijd al gewerkt."

"Als choreograaf moet je je bewust zijn van machtsverhoudingen", zegt ook danser en maker Pieter Ampe. "Alleen daarom is het al belangrijk dat er open over gepraat wordt. Tijdens een van mijn stukken waarbij er naakt werd gedanst, trok een andere danser tijdens de improvisatie aan mijn penis. Eerst dacht ik: wat doet die nu? Maar anderzijds wil ik ook niet op veilig spelen en mijn grenzen blijven aftasten. Het is dansen op het slappe koord."

Dirk Impens, gewezen producent bij televisie- en filmproductiehuis Menuet, herinnert zich een scène in een vrij recente productie waarbij een jonge actrice een veel oudere acteur moest kussen. "Nu heeft de actrice op Facebook getuigd dat ze achteraf voelde dat er daar van haar geprofiteerd werd. Dat ze zich niet goed voelde bij het aantal repetities dat daaraan te pas kwam. De #metoo zorgt dat ze het lef heeft om naar voren te komen, zodat we daar als sector ook meer over moeten nadenken. Want op het moment redeneer je: dit zijn twee professionele acteurs die het scenario gelezen hebben en ingelicht zijn. Door haar getuigenis sta je meer stil bij het feit dat zij als 30 jaar jongere, beginnende actrice wel in een zwakkere positie zat. Noem het voortschrijdend inzicht."

'Sexual harassment'

In de VS moeten productiemedewerkers vooraf preventief een sexual harassment-cursus volgen, weet Impens van Belgen als Felix van Groeningen, die nu voor Amazon een reeks maakt. "Maar ik kan me niet van de indruk ontdoen dat Hollywood-advocaten die vooral in het leven hebben geroepen zodat maatschappijen zich kunnen indekken."

Een pasklare oplossing heeft Impens niet. Wel voorstellen: een vertrouwenspersoon op de set, duidelijkere afspraken voor gevoelige of intieme scènes en/of een ethische code. "Al kun je je daar ook van afvragen of individuen die toch regels overtreden zich daardoor laten tegenhouden."

Ghekiere ziet ook voor de vakbonden een rol weggelegd als vertrouwenspersoon. "De oude dinosaurussen kun je misschien niet veranderen als personen, maar je kunt klachten wel verbinden aan gevolgen voor subsidies. En je moet het over generaties heen bekijken", zegt de danseres. "Daarom is het goed dat ik nu veel reactie krijg van docenten die meer oog hebben voor het probleem en de nieuwe generaties opleiden."