De Europese pijler van sociale rechten: so what?

Een van de ambities die Jean-Claude Juncker had bij zijn aantreden als voorzitter van de Europese Commissie, was dat Europa zich meer zou focussen op sociale bescherming, en niet meer alleen op economische groei en besparingen. Werknemers mochten niet meer het gevoel krijgen dat Europa synoniem staat voor sociale afbraak, maar voor sociale rechtvaardigheid.  De Europese Commissie heeft echter weinig bevoegdheden op sociaal vlak.  Het zijn de lidstaten (en in veel landen de sociale partners) die verantwoordelijk zijn voor het loonbeleid en voor hun sociale zekerheidsstelsels.

De Europese pijler van sociale rechten werd vorig jaar voorgesteld door Europees Commissaris van Sociale Zaken Marianne Thyssen.  Het is een opsomming van 20 rechten voor de burger, in 3 categorieën: gelijke kansen en toegang tot de arbeidsmarkt, billijke arbeidsvoorwaarden, en sociale bescherming en inclusie.  De tekst beschrijft waar werknemers recht op hebben, waar ze ook werken in Europa, in gelijk welk statuut (dus ook de Deliveroo-koeriers of de Uber-chauffeurs): een billijk loon, begeleiding wanneer ze hun job verliezen. Wanneer ze kinderen hebben (of zorg moeten verlenen aan iemand anders) hebben ze recht op "geschikte vormen van verlof en flexibele werkregelingen." Kinderen zelf hebben recht op betaalbare en goede opvang en onderwijs, en recht op bescherming tegen armoede, met specifieke maatregelen voor kinderen uit kansarme milieu's.

De tekst is plechtig ondertekend door de voorzitters van het Europees Parlement en de Europese Commissie, en door de Estse premier in naam van de 28 lidstaten (Estland is nu EU-voorzitter). Toch betekent dit niet dat je als burger je voortaan kan beroepen op de tekst om bepaalde rechten af te dwingen. De tekst verplicht ook de lidstaten niet om hun wetgeving aan te passen. De Europese Commissie ziet het als een sokkel, een basis, die een halt moet toeroepen aan sociale achteruitgang, en liefst ook het begin zou moeten inleiden van sociale vooruitgang. Ook al kan ze geen lidstaten bestraffen die de tekst overtreden, toch zal ze elk jaar rapporten publiceren waarin ze zal uitleggen hoe elk land scoort op elk van de principes van de sociale pijler.  Wellicht hoopt men ook dat de tekst in een later stadium wel juridisch afdwingbaar zal worden. In het verleden gebeurde dat ook met het "Handvest van Grondrechten": ook dat was in het begin niet meer dan een verklaring, nu is het een onderdeel van het Verdrag van Lissabon.

De Belgische vakbonden noemen de pijler van sociale rechten "een kleine stap voor de vakbonden, maar een grote stap voor de werknemers". Ze roepen de lidstaten op om de principes resoluut toe te passen en werk te maken van duurzame en kwaliteitsvolle jobs. Werkgeversorganisatie VBO waarschuwt dan weer voor al te grote ijver.  "De pijler mag geen wettelijke basis vormen voor nieuwe sociale initiatieven waarover niet werd overlegd", staat in een persmededeling van het VBO. " Voor de werkgevers ligt de prioriteit niet op meer sociale wetgeving, maar op meer werkgelegenheid en inzetbaarheid."

De recente discussie tussen Oost- en West-Europa over de verscherping van de detacheringsregels toont aan hoe gevoelig deze materie ligt in de Europese Unie.  Ook een voorstel van de Europese Commissie om de regels rond ouderschapsverlof (een van de weinige sociale materies waarrond ze wel bevoegd is) aan te passen, zorgen voor veel discussie. De Commissie wil dat lidstaten ouders die ouderschapsverlof nemen in de toekomst een hogere vergoeding krijgen, dezelfde als ziekteverlof.  Het VBO berekende dat dit elk jaar 197 miljoen euro extra zou kosten.  De vakbonden roepen de regering op om het voorstel goed te keuren, de werkgevers wijzen het af. Met andere woorden: de principes van de pijler van sociale rechten ogen mooi, de omzetting in de praktijk is een pak moeilijker.