Migranten in Italië: “Terugkeren met lege handen is onmogelijk, de schaamte houdt ons hier”

Europa verkeerde nog in volle migratiecrisis toen de Ivoriaan Bamba Drissa (24) met een rubberboot aanspoelde op het eiland Lampedusa. Hij was één van de 61.532 migranten die in januari 2016 de oversteek haalde. Minstens 370 stierven die maand tijdens een poging Europa te bereiken. Met een totaal van 4.713 doden zou de Libische corridor de dodelijkste oversteek en 2016 het dodelijkste jaar op zee worden. 

Bamba Drissa is na omzwervingen in Italië in het ‘Granghetto’ van Rignano Garganico terechtgekomen, een illegale nederzetting van enkele honderden, voornamelijk West-Afrikanen zonder documenten. Het kamp ligt in het midden van de vlakte Capitanata en is enkel bereikbaar na acht kilometer slalommen tussen diepe kuilen op van staatswege verboden wegen.

De barakken beslaan nu nog maar een fractie van de oorspronkelijke oppervlakte. Op 1 maart ging een massale ontruimingsactie van politie en leger van start, de dag erna brak een brand uit die het grootste deel van het kamp in de as legde. Twee Malinezen van 33 en 36 kwamen om in de brand. De ontruiming was bevolen door de antimaffiabrigade in Bari wegens criminele infiltratie in het kamp. Ondanks de ontruiming staat het bordeel, bediend door slachtoffers van Nigeriaanse mensensmokkel, er nog steeds.  

Bewoners die na de brand geen camper of barak meer hadden schaften zich tenten aan. Die tenten staan er nog steeds, aan de westelijke zijde van het kamp, beschut voor de harde wind door de overblijvende barakken.

Drissa heeft zich een vermolmde woonwagen kunnen aanschaffen aan de oostkant. Een maand geleden werkte hij nog voor Italiaanse landbouwbedrijven. Nu is de oogst binnen, in het kamp daalt de temperatuur met de dag, de akkers waar de barakken op staan, zijn veranderd in een modderpoel.

“Het leven hier is harder dan waar ik vandaan kom, ik heb heel veel spijt dat ik hierheen ben gekomen”, zegt hij. Terugkeren is volgens de jonge Ivoriaan echter onmogelijk. "Anderen hebben gekozen voor carrières, om thuis iets van hun leven te maken. Ik kan niet met lege handen terugkeren van een kale reis, dit was mijn keuze en nu moet ik het waarmaken."

"Het is schaamte die me hier houdt", zegt Drissa. "Bovendien, ik kan mijn familie toch niet teleurstellen? Zij zijn de reden waarom ik hier ben, om hen te helpen hun problemen op te lossen."

Bismark Asoma (20) uit Ghana is al drie jaar op Europese bodem. Hij is vruchteloos op zoek naar werk en slaapt samen met enkele tientallen andere West-Afrikanen in een verlaten schuur in de streek rond het dorp Cerignola.

 Asoma vertelt een gelijkaardig verhaal: z’n vader stierf toen hij vijf was. Omdat zijn moeder geen zorg kan dragen voor hem, zijn broer van vijf en zijn zus van tien, koos hij ervoor naar Europa te reizen om zijn moeder te helpen. “Werken en geld naar huis sturen, dat was het enige waaraan ik dacht”, zegt hij. Hij had geen idee hoe Europa eruit zag of hoe het leven hier zou zijn. 

Niet alleen in Brong-Ahafo, de regio waar Asoma vandaan komt, maar in veel andere West-Afrikaanse landen en regio’s is een zoon in Europa een prestigezaak. “Het geld dat verstuurd wordt van Europa naar Afrika verbetert de economische situatie van het thuisgezin en verhoogt zo hun status in de gemeenschap”, vertelt de Senegalese migratie-onderzoekster Linguere Mbaye die in Ivoorkust voor de African Development Bank werkt. Het Ghanees ministerie van migratie bevestigt deze logica en vertelt dat vaak zelfs neergekeken wordt op gezinnen die geen kinderen in Europa hebben. 

Het belang en de schaal van geldtransfers naar Afrika zijn niet te onderschatten: begin dit jaar maakte de African Development Bank bekend dat in 2015 maar liefst 64 miljard dollar aan transfers toekwam in Afrika, volgens de bank “de meest stabiele en belangrijkste bron van externe financiering aan Afrika.” In West-Afrikaanse landen als Liberia en Gambia zijn geldtransfers zelfs goed voor twintig procent van het BNP.

Het mag dan nog een prestigezaak zijn, het neemt niet weg dat het gros van de migranten wegvlucht uit armoede. Een studie die de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) vorig jaar in Libië uitvoerde, wees uit dat tachtig procent van de migranten van huis vertrok door economische problemen. Zeven procent vertrok wegens een gebrek aan basisvoorzieningen als onderwijs of gezondheidszorg in het thuisland, slechts vijf procent vluchtte voor gewelddadige conflicten.

Onderzoek dat eerder dit jaar door het Wereldvoedselprogramma (WFP) werd uitgevoerd bij migranten die net aangekomen waren op Lampedusa, heeft opnieuw bevestigd dat het vooral het gebrek aan werkgelegenheid is dat migratie uit West-Afrika veroorzaakt. Jonge mannen zoals Bismark Asoma en Bamba Drissa worden erop uitgestuurd om werk te vinden in de hoop dat de familie later in betere omstandigheden zal herenigd worden.

“Eerst binnen eigen land”, schrijft het rapport, “en meestal van het platteland naar de stad.” Volgens het rapport verhuizen de migranten gemiddeld tweemaal binnen eigen land alvorens de grens over te steken. De zoektocht naar een stabiele bron van inkomsten brengt hen steeds verder van huis, naar elke plek waar werkgelegenheid is. “De reis gaat voort op deze manier, om zo, stap voor stap, het bekende pad te volgen dat hen uiteindelijk naar Europa brengt.”

Uiteraard is er een subgroep die meteen de reis wil maken naar Europa. Volgens Mbaye wordt die migratie door drie afzonderlijke factoren getriggerd: "Ten eerste de perceptie dat je in eigen land niets kan bereiken. Je ziet met eigen ogen hoeveel geld naar huis gestuurd wordt door neven of vrienden die het wél maken, terwijl jij maar niet aan werk geraakt."

“Ten tweede is er een verkeerde perceptie van de salarissen in Europa”, vertelt de onderzoekster, “uit mijn eigen onderzoek blijkt dat de schattingen van de meeste mensen die willen migreren naar Europa veel hoger liggen dan de werkelijke lonen in Italië of Spanje.” Ten derde is er de factor van netwerken en familieleden in het buitenland, “die alle informatie kunnen geven over waarheen te gaan en hoe je migratie te bekostigen.”

De hoge concentratie West-Afrikanen in het zuiden van Italië, die via vrienden en kennissen te weten komen dat hier zekerheid is op illegaal werk in de landbouw, verzameld in getto’s en sloppenwijken in het midden van het platteland, is een illustratie van dat laatste.

In tegenstelling tot wat de intuïtie doet vermoeden, zal het verlichten van armoede niet zorgen voor een daling van migratie. “Wel integendeel”, zegt Mbaye, “onderzoek toont aan dat mensen die rijker worden net meer aspiraties koesteren en ook meer middelen tot hun beschikking hebben om de reis aan te vatten.”

“Uiteraard moet armoede aangepakt worden”, zegt de onderzoekster, “maar niet met het doel of de verwachting dat migratie zal verminderen. De enige manier waarop we mensen kunnen overtuigen om te blijven waar ze geboren zijn is door migratie één van de vele opties te maken. We moeten een situatie creëren waarin iemand ervoor kan kiezen om te migreren of om zijn spaarcenten in een bedrijf te investeren. Migreren wordt nu door te veel mensen gezien als de enige manier om iets van je leven te maken. Dat moet veranderen.”