Trek naar Londen en waan je in Parijs: Tate Modern wekt de wereld van Amedeo Modigliani tot leven
Een vroeg zelfportret als de trieste clown Pierrot, zo opent de indrukwekkende tentoonstelling Modigliani in Tate Modern. Het laatste werk dat we te zien krijgen, is het allerlaatste zelfportret dat de meester ooit maakte, met de zelfverzekerde blik van de gearriveerde kunstenaar. En tussen die twee doeken in: het hele universum dat hij creëerde.
In deze tentoonstelling zijn meer dan honderd schilderijen samengebracht. Tate Modern-directeur Frances Morris spreekt van een “once in a lifetime opportunity”, en dat is amper overdreven. De expo Modigliani toont niet alleen heel wat iconische doeken, maar onthult ook minder bekende sterke werken.
Zo krijgen we negen van zijn sculpturen te zien. Dat de iconische schilder oorspronkelijk beeldhouwer wilde worden, is minder geweten. Tate toont negen van zijn ‘Heads’, die hij maakte voor de Eerste Wereldoorlog, een korte, maar intense periode waarin hij bezig was met beeldhouwkunst, beïnvloed door tijdgenoten en vrienden als Brâncuși en Jacob Epstein. De knappe sculpturen zijn belangrijk geweest in de ontwikkeling van zijn schilderkunst.
Blikvanger van de tentoonstelling is ongetwijfeld de zaal met naakten. Tate bracht er twaalf samen, waarvan enkele die zelden toegankelijk zijn voor het publiek, uitzonderlijk geleend uit privécollecties. In 1917 werden ze gecensureerd, en het is intussen honderd jaar geleden dat ze nog aan het publiek getoond werden. Een buitenkans om ze samen te aanschouwen. Als geheel stralen ze nog meer kracht en sensualiteit uit, maar toch zijn de geschilderde vrouwen niet zomaar objecten. Ze hebben elk hun eigen karakter en verschillende maken oogcontact met de toeschouwer. De blik van een van de vrouwen – Nude on a Divan – is zo krachtig dat ze niet alleen het doek, maar de hele ruimte lijkt te domineren.
Modigliani betaalde zijn modellen vijf frank per zitting, dat is ongeveer twee keer zo veel als wat ze zouden verdienen als fabrieksarbeider
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was de positie van de vrouw aan het veranderen, thema’s die vandaag weer brandend actueel zijn. Interessant is dat Modigliani zijn modellen vijf frank betaalde per zitting, dat is ongeveer twee keer zo veel als wat ze zouden verdienen als fabrieksarbeider. Zo werd model zijn een echte, bewuste keuze.
Opmerkelijk is dat Tate Modern er keer op keer in slaagt om oude kunst weer tot leven te wekken. Deze keer door het bohémien Parijs, waar de Italiaan Amedeo Modigliani in 1906 als 21-jarige heen trok, aanschouwelijk te maken. Het was dé plek waar je als jonge, avontuurlijke kunstenaar moest zijn. In filmpjes en foto’s krijgen we het bruisende Montmartre en Montparnasse te zien: de Moulin Rouge, dansende dames, de straten vol paarden en karren. Even later geven portretten een beeld van de cirkel van intimi rondom de schilder: hij zette onder meer kunstenaars Diego Rivera en Jean Cocteau, maar ook schrijvers en muzikanten op doek.
Als pièce de résistance is er een virtual reality-evocatie van het atelier van Modigliani. Zodra je de bril opzet, waan je je in de kleine, maar zonovergoten ruimte waarin hij zo veel van zijn iconische werken creëerde. In het licht dat door de ramen valt, zie je de stofdeeltjes rondzweven. Naast zijn schilderspalet ligt een sigaret in de asbak, waarboven rook omhoog cirkelt. Via een lek in het plafond druppelt water naar beneden in een emmer. Door het raam vang je nog een blik van Parijs op. Dit is een bijzondere ervaring, die je het gevoel geeft dat je Modigliani beter snapt. Aan de muur hangt het doek Jeanne Hébuterne uit 1919. Het doet je met andere ogen kijken naar de laatste zaal, de apotheose van zijn carrière met prachtige portretten van zijn intimi. Ook Jeanne Hébuterne hangt er. Zij was een negentienjarige kunststudente. Ze werd Modigliani’s favoriete model én partner. Op het moment dat hij haar vereeuwigde – in witte blouse – was ze zwanger van zijn kind. En toen Modigliani in 1920 stierf, beroofde zij zich van het leven.
Maar de tentoonstelling eindigt zoals gezegd met een positieve noot: Modigliani’s laatste zelfportret. Hij zit op een stoel in een rechte, zelfverzekerde houding, schilderspalet in de hand. Zijn gezicht gedetailleerd, zijn handen veel sneller op doek gezet. Dit is het werk van een schilder die weet wat hij kan. Tate Modern slaagt er met de overzichtstentoonstelling Modigliani opnieuw in om het werk van een oude meester levendig te maken voor een hedendaags publiek.
‘Modigliani’, tot 2 april 2018, Tate Modern, Londen, tate.org.uk