Wie vertrouwt de Vlaming nog?

De Vlaming heeft traditioneel niet zo veel vertrouwen in de politieke instellingen, zoals de Vlaamse en de federale regering, Europa ... Met uitzondering van de lokale besturen: meer dan de helft van de Vlamingen blijft vertrouwen hebben in het lokale bestuursniveau. De vraag is of dat zo blijft, want alle "schandalen" en "incidenten" spelen zich de laatste tijd net op dat lokale niveau af.

analyse
Ivan De Vadder
Wetstraatwatcher voor VRT NWS. Maakt en presenteert ook het programma "De afspraak op vrijdag".

Het lijkt logisch. Het vertrouwen van de Vlaming is het hoogste in de brandweer en dan in de gezondheidszorg. Met andere woorden, in instellingen die je leven kunnen redden. Dat blijkt uit de Foto van Vlaanderen, een onderzoek dat de VRT liet uitvoeren naar aanleiding van de verkiezingen van 2014.

In de politieke instellingen heeft de Vlaming traditioneel minder vertrouwen. De Vlaamse regering overtuigt nog 4 op de 10 Vlamingen. In de federale regering, de koning en Europa hebben nauwelijks 3 op de 10 Vlamingen nog vertrouwen. Dat geldt trouwens ook voor de pers (in het algemeen). In de bankensector of politici hebben minder dan 2 op de 10 Vlamingen nog vertrouwen. 

Vertrouwen in lokale besturen het grootst

De politieke instellingen hebben dus moeite om mensen nog vertrouwen in te boezemen, en de politici die zulke instellingen bevolken nog meer. Eén niveau lijkt er tot nu toe aan te ontsnappen: het lokale niveau. De meest recente enquête van de Vlaamse regering, VRIND2017, bevestigt die tendens. Waar de Vlaamse en federale regering nauwelijks nog 30 % van de Vlamingen vertrouwen inboezemen en de Europese Commissie zelfs nauwelijks 20 % van de Vlamingen, blijft meer dan de helft van de Vlamingen vertrouwen hebben in het lokale bestuursniveau.

De tendens is niet nieuw: het vertrouwen is het grootste in het politieke niveau dat het meest nabij is. Dat  verklaart wellicht ook de ‘goesting’ van veel Belgische politici om zich op een bepaald moment in hun politieke carrière op de lokale politiek te concentreren. Je hoort het de politici vaak zeggen: "Pas als burgemeester of schepen kun je echt iets veranderen." Het lokale politieke niveau is dicht bij de mensen.

Dat is soms vervelend, want de nabijheid van de burger laat zich ook gelden tijdens crisismomenten, maar alle lokale politici geven ook toe dat je er rijkelijk voor beloond wordt. Natuurlijk niet financieel, voegen ze er meteen aan toe, maar wel in het idee dat je op het lokale niveau wel een verschil kan maken, en die steen in de rivier kan verleggen die heel veel politici toch zo graag willen verleggen.

Trendbreuk in 2018?

De vraag is of de verkiezingen van 2018 geen trendbreuk zullen vormen in dat vertrouwen. Alle "schandalen" en "incidenten" van de afgelopen legislatuur spelen zich namelijk net af op dat lokale niveau.

In Wallonië breekt in december 2016 het Publifinschandaal uit. Een twintigtal lokale Waalse mandatarissen van PS, MR en CDH hebben duizenden euro’s opgestreken in adviesraden van de Waalse intercommunale Publifin en haar dochtermaatschappij Nethys, waar ze soms helemaal niet aanwezig waren. Een politicoloog van de Luikse Universiteit bestempelt de structuur als “maffieus”. Het kost de PS-minister van Binnenlands Bestuur, Paul Furlan, zijn baan. En de PS-burgemeester van Ans, Stephane Moureau, stopt als burgemeester en kiest voor zijn goedbetaalde job als manager bij Nethys.

In Brussel moet PS-burgemeester Yvan Majeur opstappen na het Samu Socialschandaal. Ook in die vereniging, die daklozen moet helpen, hebben bestuurders zichzelf royale zitpenningen uitgekeerd voor vergaderingen die niet eens hadden plaatsgevonden. Het leidt tot een crisis bij de daklozen­vereniging en vervolgens in het schepencollege, waar de burgemeester, die bestuurder was bij Samu Social, moet aftreden. Tijdens die crisis stapt de SP.A – die tot de meerderheid behoort en één schepen, Ans Persoons, levert - uit het Brusselse bestuurscollege.

De gevolgen van die schandalen zijn groot in Franstalig België. Er ontstaat een vertrouwensbreuk tussen de partners van de Waalse regering en de regering van de Franse Gemeenschap, de PS en het CDH. Die laatste partij weigert nog te besturen met de PS, maar kan uiteindelijk alleen in de Waalse regering een coalitiewissel met de MR forceren. De PS en het CDH krijgen ook klappen in de peilingen, waar nu partijen als de PTB, Ecolo en in Brussel DéFI de wind in de zeilen hebben.

Ook in Vlaanderen zijn er uitlopers van het Publifinschandaal. Ook hier wordt voortaan nauwkeuriger gekeken naar de rol van de intercommunales, en het aantal zitjes voor politici daarin. De conclusie is dat er minder plaatsen moeten zijn voor de politici in advies- en bestuursraden van intercommunales. In Gent doet het Publipartschandaal – een dochterbedrijf van Publifin dat hoge vergoedingen betaalde aan zijn bestuurders – de SP.A beslissen om schepen en kandidaat-burgemeester Tom Balthazar op te offeren.

En er is meer. Ook de Vlaamse "incidenten" van de afgelopen jaren vinden vooral op gemeentelijk niveau plaats. Nog in Gent komt de SP.A-burgemeester Daniël Termont onder vuur te liggen over zijn "vermeende" contacten met Jeroen Picqueur, de baas van de ter ziele gegane Optimabank. En in de nasleep ervan raakt Kamervoorzitter Siegfried Bracke in zwaar weer door een "vermeende" cumul voor Telenet. Ook de afwikkeling van die zaak vindt plaats op het gemeentelijke niveau: de N-VA in Gent ruilt Bracke als toekomstig lijstrekker voor de gemeenteraadsverkiezingen in voor Elke Sleurs.

En dan zijn er in Vlaanderen de vastgoedincidenten. Een Pano-reportage belicht de dubbele rol die lokale politici soms spelen bij vastgoeddeals aan de kust. En in Antwerpen tonen de beelden van de nieuwssite Apache hoe een vastgoedmakelaar op zijn verjaardagsfeestje zowat het hele Antwerpse schepencollege ontvangt. De eerste reacties van burgemeester Bart De Wever (N-VA) op dat filmpje zijn varianten op het aloude "Et alors?", dat Mitterrand ooit gebruikte toen hij door de pers werd geconfronteerd met het bestaan van een buitenechtelijke relatie. De Wever vindt het nieuws eerst "te belachelijk voor een reactie", vervolgens zegt hij dat hij op de receptie "alleen een Cola Zero dronk", maar uiteindelijk belooft hij tijdens een persconferentie volledige transparantie.

Wantrouwen grijpt snel om zich heen

De Wever heeft snel begrepen dat het wantrouwen tegenwoordig snel om zich heen grijpt. "Dit plakt aan mij", zegt de burgemeester in een emotionele reactie op die persconferentie. "Ik voel overal dat dat kleeft. Overal die vraag: ‘maar wat is dat nu eigenlijk?’. Overal."

Intussen heeft één van de boegbeelden van de lijst Samen, de socialist Tom Meeuws, aan den lijve ondervonden hoe snél dat wantrouwen ook van kant kan wisselen. Afgelopen vrijdag steekt Meeuws nog het vuur aan de lont door in een opiniestuk over de vastgoedwereld in Antwerpen te schrijven dat "wie een paaitaks betaalt, alles mag bouwen in Antwerpen". Maar nu moet hij toegeven dat hij zelf tafelt met diezelfde vastgoedmakelaar wiens verjaardag de Antwerpse burgemeester kwam vieren, nota bene in hetzelfde sterrenrestaurant.

Is de Vlaming de afgelopen jaren nu ook nog het vertrouwen in de lokale politicus kwijtgeraakt? De gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 zullen ons wijzer maken. En vervolgens de nieuwe versie van dat onderzoek van de Vlaamse regering, VRIND2018.

Meest gelezen