“Meneer de rechter, ik heb gif ingenomen’’, sprak Praljak, nadat hij woensdag een slok had genomen uit een flesje dat hij bij zich had. Kort voor zijn daad had de Bosnische Kroaat in hoger beroep te horen gekregen dat zijn gevangenisstraf van 20 jaar behouden bleef. Hij werd onmiddellijk naar het ziekenhuis gebracht, waar hij later stierf .

In een korte persmededeling lieten de Nederlandse officieren van justitie weten dat een onderzoek zal voeren naar “geassisteerde zelfdoding en overtreding van de Geneesmiddelenwet”. Het onderzoek zal zich vooral richten op wie hem de dodelijke vloeistof heeft gegeven, wat het flesje precies bevatte en hoe Praljak erin slaagd is het te smokkelen naar wat een hoogbewaakte rechtszaal zou moeten zijn.

Praljak’s zelfmoord was niet de eerste tijdens het Joegoslaviëtribunaal: de Kroatisch-Servische oorlogsmisdadiger Slavko Dokmanovic hing zichzelf op in zijn cel in 1998, en ook zijn landgenoot Milan Babic maakte in 2006 een eind aan zijn leven in zijn cel.

Hoe kon hij dat flesje de rechtszaal binnensmokkelen?

De Servische advocaat Toma Fila, die geregeld verdachten van oorlogsmisdaden voor het Internationale Strafhof in Den Haag verdedigt, reageert niet verbaasd. Volgens hem is het “absoluut mogelijk” en “eenvoudig” is om vergif de rechtszaal binnen te smokkelen.

Tegenover persbureau AP laat Fila weten dat de veiligheidscontrole bij het tribunaal op die van een vliegveld lijkt. “Ze controleren op metalen voorwerpen, zoals riemen, kleingeld en schoenen. Ook nemen ze mobiele telefoons af en controleren tassen. Die gaan door een metaaldetector. Ze zoeken vooral naar eventuele wapens of explosieven.” Pillen en kleine hoeveelheden vloeistof, zoals flesjes drank, worden volgens de raadsman niet gecontroleerd.

Nenad Golcevski, woordvoerder van het Tribunaal in Den Haag, reageerde dat alle verdachten langs een metaaldetectorpoort moeten passeren. “Dat is ook woensdag gebeurd”.

Een advocaat die een andere beklaagde verdedigde zegt dat er twee controles waren voordat Praljak (72) de zaal binnen mocht. “Bij de eerste controle moest je al je spullen in speciale bakken leggen, ook medicijnen. Een beetje zoals op de luchthaven. Daarna is er nog een tweede, grondige controle.”

Het gebeurt wel vaker dat beklaagden, die vaak van gevorderde leeftijd zijn, medicatie meenemen naar zittingen. Vanaf nu zal daar strenger op toegezien worden.

Mogelijk is Praljak minder streng gecontroleerd omdat hij vanuit een detentiecentrum naar het tribunaal kwam, suggereert Frederiek De Vlaming, specialist internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam, donderdag in de Volkskrant.

Hoe is hij aan dat gif geraakt?

Praljak zat sinds april 2004 vast op de afdeling van de gevangenis in Scheveningen die is gereserveerd voor verdachten van het Joegoslaviëtribunaal. Het regime voor de gevangenen daar geldt als zeer humaan.

Cedo Paic, een Kroatische Nederlander, was bevriend met Slobodan Praljak en had hem zaterdag nog bezocht. “Als je de gevangenis in wil, word je twee keer gecontroleerd”, zegt Paic in Nieuws en Co. De controle is zowel bij het binnengaan van de gevangenis als bij het betreden van de ‘tribunaalvleugel’. “Riem, schoenen, veters, alles wordt er afgehaald. Ringen, klokjes, vloeistoffen. Ik begrijp niet hoe het gif is binnengekomen.”

Paic is in de afgelopen dertien jaar naar eigen schatting 240 keer in de gevangenis geweest om landgenoten te bezoeken. “Zij zijn mijn generaals, ze hebben ons land verdedigd”, zegt hij.

“Praljak maakte afgelopen weekend een vrolijke indruk op hem. “We hebben nog moppen verteld. Hij had gebak gemaakt voor mijn vrouw en mij. Ik heb helemaal niets gemerkt.”

Maar hoe streng de controles ook mogen zijn. Ook bij ons wordt iedereen streng gecontroleerd, maar slagen bezoekers er toch nog in om drugs of gsm’s mee te smokkelen voor gedetineerden.

“De politie is al bezig met het bekijken naar opnamen die gemaakt zijn met bewakingscamera’s in het gerechtsgebouw om na te gaan of daar verdachte handelingen op te zien zijn”, zegt het Openbaar Ministerie.

Wat zat er in het flesje?

Hij dronk “een chemische stof die tot de dood kan leiden”, zo zegt een woordvoerder van het Openbaar Ministerie (OM).

Professor toxicoloog Jan Tytgat van de KU Leuven reikt vier mogelijkheden aan. “In eerste instantie denk ik aan cyanidezouten die op het einde van de oorlog werden gebruikt door SS-kopstukken om arrestatie te vermijden.” Afhankelijk van de dosis en de concentratie treedt de dood snel of binnen de paar uren op.

“Daarnaast zijn er verschillende krachtige narcotica in omloop, en dan denk ik onder meer aan het bijzonder krachtig synthetisch opiaat fentanyl van Janssen Pharmaceutica. Een geneesmiddel dat vooral bij terminale patiënten of ingrijpende operaties wordt gebruikt. Maar op de zwarte drugsmarkt is er een bloeiende handel ontstaan omdat het honderd kreeg krachtiger werkt dan morfine. Tot voor kort kwamen jaarlijks een of twee Belgen om het leven door fentanyl of afgeleiden ervan. Tegenwoordig zijn er in ons land tot tien overlijdens per jaar door fentanyl en komen meer gebruikers met een overdosis terecht op de spoeddiensten.”

Een derde mogelijkheid is volgens Tytgat vergif uit de natuur, zoals de monnikskap. “Mooie paarse bloemen. Maar de plant heeft giftige en hallucinerende eigenschappen. Wanneer er erg geconcentreerde thee van drinkt, kan verlamd raken en sterven.”

“En dat is er nog het gif uit de kogelvis bijvoorbeeld. Een erg giftig dier door de aanwezigheid van tetrodotoxine, een verlammend neurotoxine. In Japan is de vis een delicatesse. Maar zijn gif is zeer toxisch voor het hart. Een paar milliliter drinken en je kan dood gaan.”

Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Den Haag is volop met het onderzoek bezig. “Lang kan het niet duren voor ze weten wat het was. Ze hebben het lege flesje gevonden. Daar zit meestal nog genoeg vloeistof in om te detecteren om welk product of gif het ging. Maar om honderd procent zekerheid te hebben, moet er een bloed- en toxicologisch onderzoek gevoerd worden op het overledene zelf ”, zegt professor Jan Tytgat.

Kon Praljak niet meer gered worden?

De ziekenwagen en traumahelikopter waren snel ter plaatse. “Alles is afhankelijk van wat hij genomen heeft. Het grote probleem voor de hulpdiensten was dat ze niet direct wisten wat hij genomen had. Het is dan ook moeilijk om snel een passend tegengif toe te dienen”, aldus Tytgat.

“Wellicht is Pralkjak niet aan een pijnlijke dood gestorven. Maar daarvoor moeten we eerst weten wat hij heeft gebruikt. Na het drinken van het goedje, zo was op de beelden te zien, gaf hij alleszins geen krimp. Hij kreeg geen pijnscheut of een crisis. Bij fentanyul bijvoorbeeld zak je na een tijdje weg in een diepe coma en valt je hart stil. Bij tetrodotoxine krijg je na een tijdje een gevoel dat je bij de tandarts ook hebt als je mond wordt verdoofd, maar dan over je hele lichaam. Er treedt een gevoelloosheid op en je hart valt stil.”

Wie vragen heeft rond zelfdoding, kan ­terecht op de zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be