In Marcel Nadjari, een Griekse jood, brandde in 1944 maar één verlangen: wraak. Wraak op de Nazi’s, die hem gevangen hielden in het concentratiekamp van Auschwitz-Birkenau. Wraak voor de vreselijke taferelen die hij er elke dag zag: duizenden joden die dagelijks de gaskamers binnengeloodst werden en er nooit meer uitkwamen. Wraak omdat - zo had hij van de andere Grieken in het kamp vernomen - zijn moeder, zijn vader en zusje Nelli er een jaar eerder gedood waren.

Nadjari maakte er deel uit van het Sonderkommando, een commando van 2.200 joodse slaven die andere joden moesten escorteren naar de gaskamers, hun dood tegemoet. Daar moesten ze de lichamen verbranden, gouden bezittingen en vrouwenhaar verzamelen en de assen in een rivier in de buurt gooien.

Thermosfles

Het leek een kwestie van tijd voor ook hij en zijn kompanen gedood zouden worden. Dat schreef hij allemaal op in een dagboek, een eenvoudig notitieblokje, dat hij al die jaren bijhield. Daarom besliste hij in november 1944 om het 13 pagina’s tellende manuscript in een thermosfles, die hij verzegelde met een plastieken deksel. Hij begroef het vlakbij Crematorium 3.

“Het crematorium is een groot gebouw met een brede schoorsteen en vijftien ovens. Onder de tuin zijn er twee enorme kelders. In een van hen doen de mensen hun kledij uit, de andere is de dodenkamer. Mensen komen er naakt binnen. Zodra er 3.000 mensen binnen zijn, worden de deuren op slot gedaan en worden ze vergast. Na zes of zeven minuten afzien zijn ze dood”, schreef hij in het dagboek, dat na meer dan een halve eeuw eindelijk ontcijferd kon worden

Hij beschrijft verder hoe de Duitsers pijpen geïnstalleerd hadden om de gaskamer er te doen uitzien als een douche. “De gasbidons werden altijd geleverd in een wagen van het Duitse Rode Kruis door twee SS’ers. Ze lieten het gas langs de openingen naar binnen en een half uur later gingen wij aan het werk. We sleurden de lichamen van al die onschuldige vrouwen en kinderen naar de lift richting de ovens.”

Sterven

Uit de notities van de slaaf is op te maken dat hij verwachtte ook te sterven in het kamp, en dat hij zijn dagboek schreef om de wereld te laten weten wat hij er meegemaakt had. Als de SS’ers dat geweten zouden hebben, zou hij meteen gedood zijn. Maar Nadjari overleefde het en werd gedeporteerd naar het concentratiekamp in Mauthausen.

Na de oorlog trouwde hij met Rosa. Ze verhuisden in 1951 naar New York met hun zoontje van 1. Daar kregen ze nog het gezelschap van een dochter, die ze Nelli noemden, naar de gedode zus van Marcel. Hij werkte er als kleermaker en stierf in 1971 op 53-jarige leeftijd.

Negen jaar later vond een Poolse student de thermos op bijna 40 centimeter diepte toen hij aan het graven was. Helaas was door de natte grond slechts 10 procent van het dagboek leesbaar. Maar Pavel Polian, een Russisch historicus, besloot moderne technologie te gebruiken om het te ontcijferen en leesbaar te maken.

“Heel vaak heb ik eraan gedacht om met de anderen naar binnen te gaan, om er een einde aan te maken. Maar wraak weerhield me er altijd van om dat te doen. Ik wilde leven, om de dood van mijn vader, moeder en zusje te wreken.”