Europa zet zijn tanden in eerlijke belastingen - Hendrik Vos

Hendrik Vos en Rob Heirbaut schrijven om de twee weken beurtelings een opinietekst, respectievelijk analysetekst, over Europese politiek. Vos is hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij directeur is van het Centrum voor EU-studies. Heirbaut is VRT-journalist, gespecialiseerd in de EU.

De voorbije jaren kreeg de Ierse regering van de Europese Commissie altijd te horen dat er bespaard moest worden. Maar vorige week kreeg ze een cadeau van formaat: ze krijgt de opdracht van Europa om dertien miljard euro te eisen van Apple. Jarenlang betaalde Apple namelijk te weinig belastingen. In 2014 ging het om amper 0,005%. Op een miljoen euro winst moest het bedrijf dus maar 50 euro dokken, de prijs van twee iPhonehoesjes.

Dertien miljard is kolossaal en daardoor nogal onwezenlijk. Een dertien met negen nullen achter. Het is alsof de Ierse regering bij Monopoly onverwacht die ene kaart trok: een vergissing van de bank in uw voordeel. Maar dan wel een gigantische vergissing.

Apple kan zo’n bedrag ophoesten: vorig jaar lag de winst ongeveer vier keer hoger. En bovendien is het geen boete: het gaat om onbetaalde belastingen. Voor Ierland is het evenwel een geschenk zonder voorgaande. Het bedrag is ongeveer gelijk aan het hele gezondheidsbudget en het land heeft dringend geld nodig voor sociale huisvesting. Er kunnen veel huizen gebouwd worden met dertien miljard. Toch gaat Ierland in beroep tegen de beslissing van de Commissie. De regering wil het geld niet.

Het lijkt onbegrijpelijk, maar een paar maanden geleden overkwam ons land hetzelfde: de Belgische regering kreeg de opdracht om bij meer dan dertig grote bedrijven onbetaalde belastingen te innen voor een totaalbedrag van 700 miljoen euro. Dat is weliswaar geen dertien miljard, maar toch ook een fraaie som voor een land met begrotingsproblemen. Ook België ziet het niet zitten om die miljoenen op te vragen bij AB Inbev, BP, Proximus of Kinepolis en stapte naar de rechter.

De kans dat de Commissie het pleit wint, is groot. De regeringen zullen het geld dan toch moeten innen. Maar het wordt een lange juridische slag, waar alleen gespecialiseerde advocatenbureaus goed aan verdienen.

Waarom doen België en Ierland zoveel moeite om al dat geld niet te moeten krijgen? Ze vrezen voor hun reputatie: ze trekken graag machtige firma’s aan met interessante fiscale regelingen. Of die firma’s voor tewerkstelling zorgen, is de hoofdzaak niet. Ze willen bekend staan als landen waar het goed toeven is voor de allergrootste bedrijven en hun CEO’s. Om dezelfde reden verhuisde Gerard Depardieu enkele jaren geleden naar België. Het was niet omdat hij een rol in De Kampioenen ambieerde.

Zogezegd zijn Ierland en België ook bang voor de schadeclaims die gaan volgen, maar die zullen uiteraard nooit groter zijn dan het bedrag dat ze opvragen bij de betrokken bedrijven. Bovendien is het nog de vraag of die claims steek houden. Bij Apple konden ze wel vermoeden dat een tarief van 0,005% niet helemaal volgens de regels zou zijn.

Hoe zit dat dan met de Europese regels inzake bedrijfsbelastingen? Eigenlijk is het eenvoudig: er zijn er geen. Al enkele keren is er geprobeerd om afspraken te maken, bijvoorbeeld over de manier waarop die belastingen berekend moeten worden.

Maar er zijn altijd landen die dwars liggen. Een discussie over de harmonisering van de tarieven of over vorken waarbinnen moeten gewerkt worden, botst onmiddellijk op veel weerstand. Dus zijn er grote verschillen in de Unie. In Ierland bedraagt de vennootschapsbelasting 12,5%, in België haast 35%. Dat kan perfect, precies bij gebrek aan een Europees vastgelegd tarief.

Maar wat in de Unie wel verboden is, dat is staatssteun. Ieder land bepaalt dus zelf zijn belastingtarieven, maar het moet dat consequent doen voor alle bedrijven in dat land. Een land mag niet stiekem constructies opzetten waardoor sommige bedrijven kunnen ontsnappen en andere niet.

En daar liep het mis: Apple betaalde helemaal geen 12,5% belasting in Ierland, terwijl andere bedrijven dat ginds wel moesten doen. Een selectieve behandeling mag niet, want dan wordt het speelveld scheef getrokken. Het voordeel dat Apple kreeg, wordt door Europa beschouwd als onterechte staatssteun, een geschenk voor één bedrijf. Dus moet Apple die illegale steun nu terugbetalen, zoals ook grote bedrijven met hun hoofdzetel in België hun selectieve belastingvoordelen moeten teruggeven.

Eerder dit jaar kreeg Luxemburg de opdracht om Fiat een achterstallige factuur te sturen en Nederland moet hetzelfde doen met Starbucks. Er lopen nog onderzoeken naar Amazon en MacDonalds, allebei ook in Luxemburg, waar ze blijkbaar nogal bedreven zijn in het uitwerken van verboden regelingen.

Er wordt dikwijls gezegd dat de Europese Unie een machteloos figuur slaat op het wereldtoneel. Dikwijls is dat ook zo. Interne meningsverschillen en een gebrek aan middelen staan een stevig optreden in de weg. Maar tegelijk beschikt de Unie over veel kracht en autoriteit. Geen enkele andere instelling of organisatie slaagt er immers in om de allergrootste bedrijven ter wereld ertoe te dwingen om gigantische sommen terug te betalen aan de overheid.

Het gaat niet alleen om deze recente voorbeelden. De Europese Commissie legde in het verleden ook al een miljardenboete op aan Microsoft omdat het misbruik maakte van zijn machtspositie. Recent kregen enkele vrachtwagenproducenten een boete van haast drie miljard euro omdat ze illegale prijsafspraken maakten. Doorgaans gaan de bedrijven in beroep, en meestal verliezen ze dat, waarna ze de boete braaf betalen.

Allerlei grote bedrijven uit de meest diverse takken zijn intussen eigenlijk sponsors van de Unie geworden, met een bijdrage die groter is dan wat sommige lidstaten jaarlijks in de Europese kas storten.

De macht van Europa zit in het feit dat de Unie nog altijd de meest interessante markt ter wereld is. Nergens wonen er ruim vijfhonderd miljoen mensen met gemiddeld zoveel koopkracht als in de Unie.

Geen enkel groot bedrijf kan het zich permitteren om de toegang tot deze markt te verliezen. De Europese markt is op allerlei vlakken gereguleerd. Voor sommige zijn er te veel regels, voor andere te weinig, maar wie hier actief wil zijn, moet er zich wel aan houden.De meeste van die regels zijn bedoeld om het milieu of de gezondheid te beschermen en voor veiligheid te zorgen, maar er zijn ook regels over het eerlijk functioneren van de markt zelf. 

Die afspraken gelden ook voor buitenlandse bedrijven die hier actief willen zijn. In Amerika zijn ze dikwijls kwaad omdat Europa zich op die manier bemoeit met het eigen bedrijfsleven. Bij de Commissie zijn ze de verontwaardigde telefoons uit Washington al gewoon. Maar ze trekken er zich niet veel van aan. Een land apart kan het zich nooit veroorloven om tegen Amerikaanse bedrijven en desnoods de president in te gaan, maar de Unie als geheel kan het wel.

Betekent dit dat de Commissie altijd doortastend en consequent is? In geen geval. Er glippen ongetwijfeld heel wat dossiers door de mazen van het net, en waarom de Commissie nu precies zijn tanden in Apple zette en niet in andere bedrijven, is niet direct zo duidelijk.

Maar in elk geval is het dossier van de Commissie stevig, en de kans is groot dat zij dit pleit gaat winnen. En zelfs als deze en andere recente zaken op een sisser uitdraaien, zullen er nog effecten zijn.

Er is een grote publieke verontwaardiging ontstaan over belastingontwijking. Vroeger was die onvrede beperkt tot hele linkse middens, waar ze met rode vlaggen zwaaien met een foto van Che Guevara op. Vandaag wordt de boosheid breed gedragen.

Kleine en middelgrote ondernemingen stellen ineens vast dat zij eindeloos veel meer taksen moeten betalen dan een handvol multinationals, waarmee het sowieso al moeilijk concurreren is. Het zal voortaan erg moeilijk worden voor de lidstaten om nog deals te sluiten à la tête du client. Landen en bedrijven zullen beseffen dat het risky business is en vele achterpoorten zullen dichtgaan. Dat is een eerste effect.

Er zou ook een tweede effect kunnen zijn: het toegenomen draagvlak voor fiscale rechtvaardigheid kan ook leiden tot meer harmonisering in de vennootschapsbelasting, misschien wel één tarief in heel de Unie.

Maar dat zit er niet aan te komen. Er zijn weinig lidstaten die erop aansturen, ook België klaarblijkelijk niet. Integendeel. Minister Johan Van Overtveldt kondigde na de Apple-uitspraak aan dat hij onze vennootschapsbelasting wil hervormen. Achterpoorten dicht dus, maar daarnaast een algemene tariefverlaging naar 20%.

Zo blijven lidstaten proberen om elkaar de vliegen af te vangen. Omdat ook andere landen op hun beurt hun tarief verlagen, komen er hier geen extra bedrijven. Maar er gaan wel belastinginkomsten verloren, en die moeten elders gerecupereerd worden. En zo werkt elke lidstaat zich in precies dezelfde problemen.