Zwarte Piet, dat is een vernedering, dat krijg je aan niemand uitgelegd

Een paar jaar geleden was ik op Erasmus in Montpellier en kwam ik Anthony tegen, een Amerikaan. Op een dag zei Anthony dat hij wat gelezen had over België.

"Jullie hebben daar een eigenaardige traditie van een oude blanke man die duizenden zwarte slaven tot zijn beschikking heeft. Is dat waar?"

Ik fronste even, wist niet waar hij het over had. "His name is Saint-er-claas," zei hij. Ik lachte en ik vertelde hem over ons mooie Sinterklaasfeest. Ik zei dat die zwarte mannen geen slaven waren, maar pieten. "Peats," zei ik, "black peats". 

"That's so racist!"

Zei Anthony, en dat nam ik als een aanval op mijn persoon en mijn cultuur. Ik zei dat kinderen dat niet kennen, racisme. Dat ik toch ook geen racist ben omdat ik opgegroeid ben met Zwarte Piet? Dat je toch ook geen massa­moordenaar wordt van schietspelletjes spelen op de Playstation? Of een psychopaat van porno kijken?

Anthony zei: "Oké dan, maar in Amerika zou dat niet kunnen, die black peats." "Dat is omdat jullie getikt zijn in Amerika", dacht ik, maar ik hield mijn mond.

Ik schrijf deze tekst in Taiwan, waar ik woon als freelance journalist. Laatst vertelde ik enkele vrienden hier over de traditie in mijn land van de oude blanke man en zijn zwarte pieten. (Ik was opnieuw lost in translation. Piet vertalen als piemel? Of zou ik gewoon "pie-te" zeggen, wat in het Chinees dan weer klinkt als "scheet speciaal"?)

Iemand in het gezelschap zei:

"Dat is omdat jullie vroeger kolonies hadden in Afrika. Congo was van België, toch?"

Ik woon ondertussen zeven jaar in China en Taiwan. En het is hier, zo ver weg van wat ooit het centrum van de wereld was, Europa, dat ik voor het eerst begin te zien wat Europa eigenlijk is, wat de "blanke mens" echt is.

Wij, "blanken" in België, zijn de kolonie al lang vergeten. Dat is iets van vroeger, iets voor de geschiedenisles, iets voor een boek van David Van Reybrouck, iets voor reportages van Peter Verlinden, iets voor de namen van cafés in Brussel. Iets om nostalgisch van te worden. Niet iets wat belangrijk is in onze levens van nu.

Leopold II voor ons, Belgen, dat is een ouwe gek, een freak, waar wij eens goed mee kunnen lachen. Onze eigenste Kim Jong-un! We worden bijna enthousiast van trots en vergeten dat we horen te blozen van schaamte. 

Maar kijk eens rond.

We zijn geboren in een van de rijkste landen van de wereld. In een sociale welvaartstaat die goed functioneert en die zelfs zonder regering functioneert. Die extreme welvaart van onze staat, waar zou die vandaan komen? Zijn wij daar geraakt door hard te werken? Door dapper te vechten in twee wereldoorlogen? 

Nee, want mensen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika werken net zo hard als wij, als het niet harder is, en ze vechten veel meer oorlogen uit dan wij.  De dag bestaat niet zonder de nacht.

Wanneer wij in het Westen zijn wie wij zijn, die rijke, beschaafde, gecultiveerde, humanistische mens, dan is dat omdat wij honderden jaren lang slaven hebben gecreëerd over de hele wereld. Van Afrika tot in Amerika, van op de Himalaya tot in de woestijn.

Slaven.

En hoe armer de slaven, hoe rijker de meesters. Hoe minder mens de slaaf, hoe meer mens de meester. En het licht ging aan in het Westen, en de rest van de wereld werd een heart of darkness. 

Nu, schuldig hoeven we ons daarover niet te voelen, we zijn tenslotte geen katholieken meer, maar het zou op zijn minst netjes zijn om te beseffen wat onze plaats is in de wereld en wat wij daar allemaal hebben uitgespookt.

Om eindelijk te zien wat ondertussen zoveel mensen zien in heel de wereld. Dan zouden we misschien een en ander beter begrijpen. Aanslagen bijvoorbeeld. Of het debat rond Zwarte Piet. 

Of de Piet onschuldig is of niet, dat is niet het punt. Het punt is dat er de laatste decennia mensen in ons land zijn komen wonen die zeggen dat dat verhaaltje van ons hen pijn doet. Dat het lijkt, desnoods alleen maar líjkt, alsof er een blanke man bevelen uitdeelt aan een massa zwarte idioten en dat dat pijn doet.

Zouden die mensen liegen dan?

Zou hen dat helemaal geen pijn doen dan? Willen ze ons, de blanke Belgen, gewoon pesten? Hebben ze onze slechte gewoontes overgenomen? Wat gemeen van hen! Ons zo op de kap zitten. Ons willen beroven van onze tradities en onze cultuur!

"Ja, da's toch jammer, dat Zwarte Piet nu roetpiet is geworden", zeggen mama's op de markt. "Da's toch een stuk van onze cultuur die weg is." Welke cultuur? Onze cultuur van heersers van de wereld. Onze cultuur van mensen die met zwepen de cultuur uit andere mensen staan te slaan. Onze cultuur van een totaal gebrek aan empathie. Onze cultuur van arrogantie. Onze kanker. 

Wees godverdomme blij! Dat dat stuk uit de cultuur eindelijk weg kan! Dat er mensen de moeite nemen om je te zeggen dat dat verkeerd is, dat dat lelijk is! Wanneer je peterselie hebt tussen je tanden, wil je toch ook dat iemand je dat zegt? Wat een vernedering! Zwarte Piet, dat is een vernedering. Je krijgt dat niet uitgelegd, aan niemand, in heel de wereld. 

Behalve in de Nederlanden van Europa. Daar houden ze vast aan hun verwrongen tradities en geloven ze dat die tradities hen tot mens maken.  Een van de problemen is dat wij, westerlingen, nooit hebben hoeven delen. Wij hebben dat nooit geleerd. Stelen, dat is wat wij deden, op alle continenten. En dat is de kern van het Zwarte Pietenverhaal.

Ondertussen zijn we in de 21e eeuw, en er komen mensen wonen op ons continent, nieuwe mensen uit nieuwe landen. Mensen uit de landen waar wij ooit meester waren. Mensen die afstammen van de mensen die wij ooit gegeseld hebben met onze zwepen. Mensen die weten hoe pijn voelt.

Zou het niet aardig zijn - en vooral interessant! - om een keer te luisteren naar die mensen? Naar wat zij te zeggen hebben over ons? Nee, dat doen we niet. We slaan gewoon door. Met de zweep van de traditie. Van de arrogantie. Van de nostalgie om Zwarte Piet.

En terwijl wij slaan en terwijl zij zeggen dat dat pijn doet, zeggen wij dat dat geen pijn doet, dat dat geen pijn kán doen, want het is een onschuldig kinderverhaal, en onze kinderverhalen, daar moeten ze met hun fikken afblijven, want wat weten zij daar nu van!

Het ding is dat zij veel meer weten dan wat wij weten. En het triestige is dat wij zelfs dát weigeren te weten. Want we zullen wel weer een uitleg vinden die politiek correct is, dat Zwarte Piet zwart is omdat hij door de schoorsteen kruipt, ook al woon je in een appartementsblok waar er geen schoorstenen zijn, want schoorstenen, die vind je alleen op de huizen waarin de rijke mensen wonen, en de rijke mensen, dat zijn de blanke mensen, maar dat is een detail. 

Leren wij het niet op school om kritiek te krijgen van anderen? Waarom dan is het voor blanken zo moeilijk om kritiek te krijgen van niet-blanken? Het zou nuttig zijn dat we leerden te luisteren naar wat anderen over ons denken.

Dat zou hoopvol zijn.  Maar zelfs de hoop op hoop geraken wij, westerlingen, langzaam kwijt. We doen het onszelf aan, in onze blindheid, onze doofheid, onze arrogantie. 

------------------

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.