Nieuw ontdekte dinosaurus met zwaanachtige hals "peddelde door het water als een pinguïn"
Een dino die goed kon zwemmen, zoals een pinguïn, maar ook op het land leefde, waar hij wellicht rechtop wandelde zoals een eend: zo wordt de nieuw ontdekte Halszkaraptor escuilliei beschreven door een internationaal team met ook twee Belgische paleontologen. Het is voor het eerst dat die zwemeigenschap zo duidelijk kan worden vastgesteld bij dino's. Het exemplaar was overigens geroofd en circuleerde in privécollecties, waardoor het nu pas "echt" ontdekt is door de wetenschap.
"Dinosauriërs waren landdieren, hebben we altijd geleerd, maar nu stellen we voor de eerste keer heel duidelijk vast dat er ook zwemmende dinosauriërs waren", zegt paleontoloog Pascal Godefroit van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel.
Zijn collega Koen Stein van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), samen met Godefroit mede-auteur van de publicatie in Nature, vult aan: "Je kan het zien als een soort watervogel die zowel op het land als op het water kon leven." Het exemplaar in kwestie was wellicht 1 tot 2 jaar oud.
Zijn zwaanachtige nek en langwerpige tanden hielpen hielpen de raptor prooien uit het water te pikken
"We zien op het skelet dat hij lange en stevige poten had, waarmee hij op het land kon rondlopen, terwijl de voorpoten geëvolueerd zijn tot een soort vin met lange vingers waarmee hij zich in het water kon voortstuwen zoals een pinguïn", zegt Stein. "En met zijn zwaanachige hals en buisvormige tandjes kon hij visjes en kreeftjes uit het water pikken."
De nieuwe ontdekte soort was een klein roofdier, ongeveer 80 centimeter van kop tot staart, en is nauw verwant aan de Velociraptor, een andere kleine raptor die we onder meer kennen uit de film Jurassic Park.
Het fossiel is tussen 75 en 71 miljoen jaar oud, en komt uit Zuid-Mongolië
Het skelet werd tien jaar geleden al opgegraven, maar bleef al die tijd bij verzamelaars, waardoor het pas later door wetenschappers ontdekt is. Het fossiel is uitstekend bewaard en is wellicht tussen 75 en 71 miljoen jaar oud, uit het late Krijt.
Het gaat om de slotperiode van de dinosauriërs, een paar miljoen jaar voor het uitsterven van de (niet-vliegende) dinosauriërs. Het kostbare fossiel is ontdekt in Ukhaa Tolgod in het zuiden van Mongolië. Die plek is bekend bij paleontologen als uitstekende vindplaats, maar is ook bekend bij fossielenrovers.
Een verzamelaar tipte me, ik zag meteen dat het een uitzonderlijk exemplaar was
Dit exemplaar heeft een bewogen geschiedenis achter de rug: eerst werd het immers illegaal geëxporteerd uit Mongolië, waarbij het in privécollecties belandde. Tot het in 2015 in handen kwam van een Franse verzamelaar. "Hij tipte me, en ik zag meteen dat het een uitzonderlijk exemplaar was", zegt Godefroit in een persbericht.
De man schonk het aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen om het te bestuderen, maar daarna moet het terug naar Mongolië, omdat het er illegaal is weggehaald. "Maar", zo zegt Stein, "we werken intussen aan een 3D-model dat later in het museum voor Natuurwetenschappen te zien zal zijn."
Illegale fossielenhandel is overigens een grote uitdaging voor de moderne paleontologie en betekent een groot verlies voor het wetenschappelijk erfgoed van Mongolië.
Dit exemplaar heeft kenmerken die we ook bij krokodillen zien
De naam is afgeleid van de Poolse paleontologe Halszka Osmólska, die onderzoek deed op gelijkaardige dino's. Hoewel wetenschappers al veel soorten beschreven hebben uit Mongolië, is dit toch iets nieuws.
"Dit exemplaar heeft immers een aantal eigenschappen gemeen heeft met aquatische roofdieren: méér tanden, langwerpige en buisvormige voortanden typisch voor viseters, en een stelsel van zenuwen en bloedvaten vooraan in de mond die we ook bij krokodillen zien", luidt het.
De handen droegen hoogstwaarschijnlijk zwemvliezen
De handen, met een verlengde derde vinger, droegen hoogstwaarschijnlijk zwemvliezen en lijken wat structuur betreft op die van plesiosauriërs (uitgestorven waterreptielen). In het water stuwde Halszkaraptor zich met de armen voort, zoals pinguïns dat doen, en gebruikte hij zijn lange nek om voedsel te zoeken en om met een verrassingsaanval prooien te grijpen.
Aan land liep hij, zo leiden de paleontologen af uit heupstructuren, waarschijnlijk rechtop zoals een eend.
Soort wordt ingedeeld in een aparte groep
Halszkaraptor behoort tot de theropoden, tweevoetige vleesetende dinosauriërs waarvan de meest bekende ongetwijfeld de Tyrannosaurus rex is, maar ook de Velociraptor is bekend.
"Bij sommige theropoden, zoals Spinosaurus, zijn er sporen dat ze vis aten, maar aanwijzingen dat ze zich ook gemakkelijk in water konden voortbewegen staan ter discussie. “Halszka” zit binnen de theropoden in de groep van de Maniraptora, een groep die de vogels en hun nauwste verwanten verenigt", luidt het.
Tijdens het Krijt ontwikkelden veel Maniraptora-lijnen verschillende karakteristieken, die verband houden met de ecosystemen waarin ze leefden: sommige groepen ontwikkelden vlucht, andere namen gigantische proporties aan, nog andere konden snel rennen, en weer andere werden planteneters. Halszkaraptor escuilliei heeft een aantal eigenschappen die we niet bij de andere terugvinden. De paleontologen delen de nieuwe soort daarom meteen in een nieuwe groep in, de Halszkaraptorinae.
