Een veilig experiment is het niet, maar wie politieke vernieuwing vroeg, wordt met Trump op zijn wenken bediend
Mark Elchardus is emeritus professor sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel en opiniemaker bij De Morgen. Zijn bijdrage verschijnt op zaterdag.
“Twintig jaar geleden waren Kingscourt en Friedrich Jeruzalem vanuit het westen genaderd, midden in de nacht. Nu arriveerden ze er overdag, komend uit het oosten. Toen was het een sombere, vervallen stad geweest. Nu herrezen uit de doden, prachtig, jong en alert”. Zo opent het hoofdstuk over Jeruzalem van de utopische roman Oud, nieuw land waarmee de grondlegger van het zionisme, Theodor Herzl, in 1902 mensen warm wou maken voor emigratie naar Israël. 'Jeruzalem' is het slothoofdstuk, de bestemming. “We zien hier”, besluit het hoofdpersonage, “een nieuwe en gelukkige vorm van menselijke samenleving. Wat heeft dit mogelijk gemaakt?” Het gezelschap oppert “noodzaak”, “samenwerking”, “wilskracht” enzomeer, maar de rabbijn besluit “God”.
Eigenlijk nam niet Trump, maar casinomiljardair Sheldon Adelson de beslissing
Er leven evenwel verschillende goden in Jeruzalem. Jahweh in het westen, Allah in het oosten, de christelijke God in het oude centrum. Afgaand op het gedrag van hun meest letterlijke volgelingen kunnen zij het niet met elkaar vinden. Daarom houdt de westerse diplomatie het erbij dat Jeruzalem een soort Brussel moet worden: gemeenschappelijke hoofdstad van twee staten, Israël en Palestina, waarvan de instellingen vredig naast elkaar bestaan.
Tot het zover is, mag niemand Jeruzalem als hoofdstad van Israël erkennen. Daarom zijn westerse ambassades in Tel Aviv gevestigd. In 1995 besloot het Congres in Washington dat de Amerikaanse ambassade toch naar Jeruzalem zou gaan, tenzij de president daar elke zes maanden opnieuw anders over beslist. Wat Trumps voorgangers halfjaarlijks deden. In juni deed Trump dat ook nog. En nu weer. Maar, tegelijk kondigde hij aan dat Amerika Jeruzalem als hoofdstad van Israël erkent en de verhuizing van de ambassade wordt voorbereid.
Opvijzelen
Eigenlijk nam niet Trump, maar casinomiljardair Sheldon Adelson de beslissing. Die wil allang hoofdstedelijke erkenning voor Jeruzalem. Hij steunde Trumps presidentscampagne met 25 miljoen dollar en doneerde nog eens 5 miljoen in een niet geheel succesrijke poging om van diens inauguratie iets leuks te maken.
Daarnaast willen vooral de evangelische christenen, mensen die bij de bijbel leven, Jeruzalem als hoofdstad erkend zien. Volgens hen is dat een voorwaarde voor de eindstrijd, Armageddon, als Jezus Christus terugkomt en de vijanden van God vernietigt. Een klus die zij niet aan de geradicaliseerde moslims willen overlaten.
De Amerikaanse diplomatie, voor zover die onder Trump nog iets betekent, keurt de beslissing af. De Amerikaanse ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie tonen zich sceptisch. Politici overal ter wereld noemen het een gevaarlijke beslissing. Wellicht terecht, hoewel het vredesproces al lang muurvast zit, de Mena-regio al hoogst instabiel is, Hamas ook zonder zo’n beslissing kan oproepen tot intifada en Arabische leiders hun legitimiteit weer wat kunnen opvijzelen met kritiek op de zionistische VS. What’s new? De echte lessen van Jeruzalem liggen elders.
Dé gebeurtenis van het millennium
We leven, ten eerste, in een wereld waarin superrijken en religieuze fanaten het steeds meer voor het zeggen hebben. Trump maakt, ten tweede, duidelijk dat zijn beslissingen gericht zijn op herverkiezing. Hij wil de kern van zijn achterban én zijn geldschieters bedienen. Een moeilijke oefening want de belangen van miljardairs en van doorsnee Amerikanen sporen zelden. Vandaar het belang van de evangelisten: onmisbaar voor Trump, maar ongevoelig voor een belastinghervorming die van de armen neemt en aan de rijken geeft. Voor hen is het herstel van Jeruzalem als hoofdstad dé gebeurtenis van het millennium.
Trump wil duidelijk maken dat hij niet alleen als populist werd verkozen, maar ook als populist wil en kan besturen. Dat is origineel
In de voorbereiding van beleid hoont Trump de kennis en aanpak van diplomaten en establishment weg. Hij wil - derde en voornaamste les - duidelijk maken dat hij niet alleen als populist werd verkozen, maar ook als populist wil en kan besturen. Dat is origineel. Populisme is doorgaans iets voor kiescampagnes of roerige oppositie. Populisme als beleid: maatregelen even opvallend als campagneslogans, zonder nuance, als een vuistslag in het gezicht van experts; met de bereidheid tot het uiterste te gaan, alsof we niets meer te verliezen hebben… We zullen binnen een jaar of twee zien hoe dat uitpakt.
Een veilig of bij voorbaat geruststellend experiment is het niet, maar wie politieke vernieuwing vroeg, wordt wel op zijn wenken bediend.