Een echte of een plastic kerstboom? Zo veel mogelijk hergebruiken is de boodschap

Een echte kerstboom, met zijn heerlijke geur en eigen karakter, of een kunstkerstboom, zonder hinderlijk naaldenverlies, brandveilig, en "bijna niet van echt" te onderscheiden, het is een persoonlijke keuze.

Voor België hebben we geen cijfers, maar onze noorderburen kiezen steeds meer voor een kunstkerstboom. Al in 2012 had meer dan de helft van de zeven miljoen Nederlandse huishoudens, 53 procent, een kunstboom in huis. En het marktaandeel van de kunstboom groeit volgens marktonderzoek gestaag. Jaarlijks komt er zo'n procentje bij, terwijl het aantal huishoudens met een echte boom jaarlijks daalt: van 39 procent in 2001 tot 23 procent in 2011. Vooral jongeren blijken een voorkeur voor de kunstboom te hebben. 

De impact op het milieu van een echte en een kunstkerstboom vergelijken, is erg moeilijk omdat de effecten op het milieu erg verschillen en niet zo maar bij elkaar opgeteld kunnen worden. Dat leidt dan tot een overvloed aan studies en cijfers, die allemaal iets anders vertellen.  Zo zijn er studies die zeggen dat een kunstboom milieuvriendelijker is als je hem langer dan acht jaar gebruikt, andere zeggen dan weer dat het twintig jaar duurt. 

Wat specifiek de opwarming van de aarde betreft, zeggen sommige websites dat de belasting voor de beide soorten ongeveer gelijk is, andere zeggen dat bij de productie en het transport van een kunstboom 25 kilogram CO2 vrijkomt of 48 kilogram, en bij het kweken, transporteren en uiteindelijk verbranden van een echte kerstboom slechts 3 kilogram. 

Een ding is evenwel wel duidelijk: hoe langer je een kerstboom gebruikt, hoe minder belastend voor het milieu. Een levende boom herplanten na de feestdagen, of een kunstboom jaren na elkaar gebruiken, is dus zeker aan te bevelen. 

Overigens zijn er nog factoren waarop je moet letten: de CO2-uitstoot is niet zo heel erg groot, zeker niet bij echte bomen, en als je dus meer dan 25 kilometer heen en weer moet rijden voor een milieuvriendelijk alternatief, dan heeft die rit al meer invloed op het klimaat dan de hele CO2-cyclus van de boom zelf. 

En wie zijn boom, huis en tuin in de eindejaarsperiode overvloedig versiert met kerstverlichting met echte gloeilampjes, jaagt daarmee meer CO2 de lucht in dan met zijn kerstboom. Versieringen met led-lampjes zijn veel zuiniger.

Kerstbomen worden gekweekt in speciale productiebossen in onder meer België, Nederland, Denemerken, Duitsland, en ook Tsjechië en Polen. Daarbij wordt het milieu belast door het gebruik van de grond, het kappen en vervoeren dat fossiele brandstoffen vraagt, en het gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest - zij het veel minder dan in de groente- en fruitteelt. Er bestaan ook milieuvriendelijk gekweekte kerstbomen, zonder kunstmest en met zo weinig mogelijk bestrijdingsmiddelen. Die zijn echter maar beperkt verkrijgbaar. 

De meest gebruikte soorten zijn de fijnspar en de Servische spar, die 4 tot 6 jaar moeten groeien om een oogstbare hoogte te bereiken. Zilversparren als de Nordmann en de Koreaanse spar worden ook gebruikt, en die hebben zo'n 10 jaar nodig voor ze verkocht kunnen worden. De veel bezongen "Oh dennenboom" wordt bijna niet als kerstboom gebruikt. 

Het is uiteraard zeer milieuvriendelijk van een echte kerstboom opnieuw te  gebruiken. Een kerstboom met een kluit kan na de feestdagen in de tuin geplant worden, al lukt dat niet altijd. 

De kans op overleving van de kerstboom neemt toe als je een boom kiest die in een pot staat, en dan liefst met een grote kluit. Bomen met een kleine kluit missen vaak de niet-houterige wortels die belangrijk zijn voor het opnemen van water, en daardoor overleven ze minder vaak als ze herplant worden. 

Zorg dat de boom niet uitdroogt terwijl hij in huis staat: niet in de buurt van de verwarming of onder felle lampen plaatsen, benevel de takken met water en geef de kluit dagelijks water. Ook als de boom in de tuin geplant is, regelmatig water geven, ook in de winter. 

Overigens is het ook aangewezen om een kerstboom zonder kluit eveneens vochtig te houden. Een "verse", groene kerstboom ontbrandt erg moeilijk en is dus nauwelijks een brandgevaar. Een uitgedroogde boom schiet daarentegen makkelijk in brand, omdat er veel brandbaar hars in de naalden en het hout zit. Daarom zet je ook een boom zonder kluit best in water, en benevel je best regelmatig de naalden. 

Een echte kerstboom kan je ook huren of adopteren, maar dat is vooral in Nederland het geval. In België is de verhuur meer gericht op bedrijven en het gaat dan om versierde bomen, al dan niet in combinatie met andere kerstversiering. Overigens is een experiment met adoptiebomen in België eind 2009 slecht afgelopen.

De huurbomen worden geteeld in potten, wat maakt dat zo'n 90 procent van de bomen de eindejaarsfeesten overleven. Ze worden zo'n drie tot vijf keer gebruikt als kerstboom, wat de milieubelasting uiteraard vermindert.
En wie een huur-, adoptie- of statiegeldboom wil, houdt er ook best rekening mee dat als je er redelijk ver voor met de auto moet rijden, het milieuvoordeel volkomen verloren gaat.

Is je echte kerstboom na de feesten toch al zijn naalden kwijt en ziet hij bruin, dan doe je best niet mee aan een verbranding van kerstbomen in de buitenlucht, zoals die hier en daar georganiseerd worden. Daarbij ontstaat namelijk luchtvervuiling en komen er broeikasgassen vrij. 

Kerstbomen die door de gemeente ingezameld worden, gaan naar een afvalverbrandingsinstallatie, een versnipperaar of worden gecomposteerd. Bij de verbranding in de installatie komt wel het broeikasgas CO2 vrij, maar geen andere vervuilende stoffen, en een deel van de verbrandingsenergie wordt teruggewonnen. Composteren of versnipperen levert geen energie op, maar wel bruikbare materialen.  

Gemiddeld gaat een kunstkerstboom zo'n 10 jaar mee. De productie en de afvalverwerking van een kunstboom vormen een zwaardere belasting van het milieu dan die van een echte boom, maar de langere levensduur compenseert dat dan weer. Zoals gezegd is het niet duidelijk hoe lang je een kunstboom moet gebruiken om beter voor het milieu te zijn: er worden cijfers gegeven tussen 8 en 20 jaar. 

Als een kunstboom heeft afgedaan, moet je die bij het huisvuil weggooien. Meestal zal die dan verbrand worden in een verbrandingsinstallatie, en giftige verbindingen die kunnen ontstaan, worden daarbij afgevangen en belanden dus niet in de atmosfeer. Kunstkerstbomen, vooral de duurdere exemplaren, bevatten immers brandvertragers, en bij verbranding kunnen daaruit dioxines en furaanverbindingen vrijkomen. 

Wie voor een kunstkerstboom kiest, hoeft overigens niet voor een plastic exemplaar te gaan. In het kader van "Music for Life" worden er milieuvriendelijke bordkartonnen exemplaren verkocht, en je kan ook je creativiteit de vrije loop laten, en een milieuvriendelijke kerstboom maken uit recyclagemateriaal als bierflesjes, oude boeken, kartons van eieren, blikjes, takken etc.  Of zelfs door de boeken en tijdschriften in de kast speciaal te schikken zoals in onderstaande reclame voor een Zweedse meubelgigant...

Bronnen: onder meer Milieu Centraal.