Verborgen camera bij 't Fornuis: Eerst feiten, dan opinie

De Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA) reageerde emotioneel op berichten en beelden met verborgen camera over het  verjaardagsfeest van bouwpromotor Erik Van der Paal in het restaurant 't Fornuis. In zijn wekelijkse rubriek onderzoekt mediaspecialist Leo Neels of het gebruik van die verborgen camera journalistiek gerechtvaardigd was.

opinie
Opinie

Was er een grote maatschappelijke aangelegenheid van algemeen belang die kon verantwoorden dat opnamen werden gemaakt met een verborgen camera? Die deontologische vraag is ondergesneeuwd in de meningenindustrie rond een drink. Maar waren er ook belangrijke feiten die werden onthuld en nader onderzocht?

Hét basismateriaal van journalistiek zijn feiten. Redacties krijgen ze aangereikt of sporen ze op, ze controleren ze bij andere bronnen en valideren ze. Dat is het kernidee van journalistiek: uitleggen wat op een bepaald ogenblik, na zorgvuldig redactioneel onderzoek, de aannemelijke feitelijke toedracht was van bepaalde gebeurtenissen. Op basis daarvan kan dan een commentaar worden toegevoegd of duiding.

Algemeen belang

Goede journalistiek gaat bij voorkeur over een heel breed gamma van maatschappelijke zaken, zoals onderwijs, staatsschuld, fiscaliteit, gezondheidszorg, pensioenen, klimaatzorg, energiebevoorrading, mobiliteit, enz., en ook over het beleid, het doen en laten van verkozen mandatarissen, ambtenaren en bestuurders. 

Het epicentrum daarvan is het algemeen belang: handelen bestuurders en ambtenaren altijd en overal in het algemeen belang, op basis van een wettelijke grondslag en zonder eigenbelang of belangenneming? In die zaken is de mediavrijheid het grootst en aanvaardt de rechtspraak een zwaarwichtig belang bij ruime bescherming van de journalistieke vrijheid. 

Fair play

Dan nog moeten journalisten altijd handelen met fair play, zoals geformuleerd in de Code voor de Journalistiek. Die Code bevat de elementaire ethische regels van het journalistieke vak. De artiekelen 15 en 17 luiden als volgt: Journalisten gebruiken loyale methodes om informatie, foto’s, beelden en documenten te verkrijgen of te verwerken, en bij het vergaren van informatie maken journalisten zichzelf en het doel van hun optreden bekend. Dit houdt in dat journalisten in de regel met open vizier handelen.

Opnamen met verborgen camera die incognito zijn, zijn dan slechts verantwoord indien de informatie niet op een andere manier kan verkregen worden en wanneer er voldoende maatschappelijk belang is. Bovendien moet er in beginsel voor worden gezorgd dat de betrokkenen niet identificeerbaar zijn.

De verdachtmaking van een drink

Deze ethische regels problematiseren de opname van de ontvangst van de genodigden aan de deur van ’t Fornuis op 20 oktober. De Antwerpse burgemeester en enkele schepenen begroetten er de jarige projectontwikkelaar Erik Van der Paal van Land Invest Group bij de receptie voor diens verjaardag.

Meteen zat het spel op de wagen. De oppositie suggereerde bevoordeling en misbruik, waarbij investeerders stedenbouw­kundige voordelen zouden verkrijgen in ruil voor geld.

Er werd niets meer onderzocht, en evenmin werd veel moeite gedaan om de suggestie van persoonlijke belangenneming door politici te vermijden.

En  plots werd het ruimtelijk beleid, op basis van impressies, aangemerkt als grijs.

Verborgen camera onthult een non-feit

Dit is onvoldoende voor goede journalistiek. Het enig bekend geworden feit was toen het bezoek aan een verjaardags­receptie van een projectontwikkelaar. En dan?

Niets werd onderzocht, geen enkel misbruik werd naar voor gebracht, het bleef bij insinuaties en intentieprocessen. Dan rust het gebruik van zgn. “bijzondere journalistieke methoden” op een wankele basis.

Goed bestuur

Steden en gemeenten voeren al langer een beleid waarbij ze onderhandelen met projectontwikkelaars die kunnen bijdragen tot de realisering van de stedenbouwkundige ingrepen. Een deel van de stedelijke ontwikkelings­kosten wordt ten laste van die ondernemingen gelegd, om zaken gedaan te krijgen die de financiële mogelijkheden van het bestuur overstijgen. 

Dat is een gevestigde praktijk die geldt als voorbeeld van goed bestuur. Die onderhandeling rust op een reglementaire basis, die gekend is bij alle overheden.  Vergunningen zijn publiek en aanvechtbaar, gemeenteraads­leden hebben ruime inzagerechten, hogere overheden houden toezicht. Dat zijn de manieren waarop bestuur transparantie creëert. Men kan altijd pogen nog de laatste komma preventief te reglementeren, maar men moet vermijden de zaken kapot te juridiseren en het immobilisme van vroeger te reanimeren. 

Terwijl gezond wantrouwen in bestuur goed is, is een beetje kritisch vertrouwen niet verkeerd. De moeilijke financiële toestand van steden en gemeenten inspireerde een bestuurspraktijk die al jaren bestaat en zelden heeft geleid tot grote misbruiken. Daar waken de administratie, de oppositie en het administratief toezicht door de hogere overheden nauwgezet over.

Dan is een persoonlijk contact met een onderneming geen grote maatschappelijke aangelegenheid van algemeen belang. Of wil men opnieuw pleiten voor een bestuurlijke kaste die afgezonderd moet worden in haar ivoren toren?

Dat zijn belangrijke thema’s die nauwelijks werden aangeraakt, en journalistiek introspectie is al helemaal afwezig.

Niet veroordelen, maar begrijpen

Men moet menselijke handelingen niet bespotten, niet betreuren, niet veroordelen, doch begrijpen.

Zo verwoordde de filosoof Spinoza het in 1670.  Minstens moet men eerst trachten te begrijpen vooraleer men veroordeelt. Eerst de feiten die er werkelijk toe doen. Dan de mening.

Er was een tijd, zo schreef Jean-François Revel, filosoof, schrijver en journalist, dat de feiten heilig waren en de meningen vrij; vandaag, aldus Revel, zien we vaak het omgekeerde.  

------

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.  

Meest gelezen