Waarom we nog altijd geen energiepact hebben: kroniek van een aangekondigde kernuitstap

Op 31 januari 2003 verschijnt de “wet houdende de geleidelijke uitstap uit kernenergie”, die uitgaat van twee principes:

• er mogen geen nieuwe kerncentrales bijkomen
• de kerncentrales mogen niet langer dan 40 jaar openblijven

De wet legt ogenschijnlijk de timing van de kernuitstap vast. De oudste kerncentrales (Tihange 1, en Doel 1 en 2) moeten dicht in 2015. Doel 3 volgt in 2022, dan Tihange 2 (in 2023) en tenslotte Doel 4 en Tihange 3 in 2025.

Maar de uitstap is voorwaardelijk: de kerncentrales kunnen alleen dicht als onze stroomvoorziening niet in gevaar komt. Een netelige passage, zo blijkt nu. Want ze zal voortdurend de sluiting van de kerncentrales ondermijnen. Totnogtoe is geen enkele van onze zeven kernreactoren effectief gesloten.

In 2009 komt er een eerste bocht. De regering Van Rompuy twijfelt aan de haalbaarheid van de kernuitstap omdat ze vreest dat we niet genoeg stroom zullen hebben. Door de schaarste zullen onze stroomprijzen stijgen. Sinds de wet op de kernuitstap zijn er amper nieuwe gascentrales bijgekomen. En die centrales hebben we nodig om de weggevallen kerncentrales te vervangen.

Dus sluit Van Rompuy met uitbater Gdf-Suez-Electrabel een protocolakkoord. De drie oudste kerncentrales zullen toch tien jaar langer openblijven. Electrabel zal in ruil een flink deel van zijn winst afstaan aan de federale overheid: de zogenoemde "nucleaire rente". Maar het protocol wordt nooit getekend, want de regering valt.

Bovendien zet de nucleaire ramp in Fukushima het akkoord helemaal op de helling. Er rijzen steeds meer twijfels over de veiligheid van nucleaire centrales. Moderniseren en extra beveiligen zal bovendien een pak geld kosten.

Dus beslist de nieuwe regering Di Rupo eind 2013 de wet opnieuw aan te passen. Alleen Tihange 1 wordt met tien jaar velengd. Doel 1 en Doel 2 gaan zoals afgesproken in 2015 dicht. Zo komt Di Rupo tegemoet aan het groeiende onveiligheidsgevoel over de kerncentrales. De nucleaire heffing zal de regering gebruiken om hernieuwbare energie te ondersteunen. 

Maar intussen duikt er een ander probleem op. In 2012 zijn in de kernreactorwand van Doel 3 en Tihange 2 duizenden onzuiverheden ontdekt. Het gaat om waterstofvlokken, die kleine platgedrukte holtes hebben nagelaten in de kernreactorvaten. In de media worden die holtes omschreven als scheurtjes.

Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) laat de centrales meteen stilleggen. Om ze in de zomer van 2013 opnieuw te openen. Waarna ze in maart 2014 opnieuw dicht moeten. De scheurtjes zouden de kernreactorwanden namelijk te veel verzwakken.

Dat onveiligheidsgevoel neemt nog toe als in augustus 2014 kernreactor Doel 4 onverwacht stilvalt. De kernreactor blijkt gesaboteerd. Gelukkig niet de reactor zelf, maar de turbine die zich in het niet-nucleaire gedeelte van de kerncentrale bevindt. En de turbine is ernstig beschadigd. De herstelling zal maanden duren. De saboteur wordt nooit gevonden, en dus neemt de angst dat er iets ernstigs kan misgaan met onze kerncentrales toe. Er doen ongefundeerde geruchten de ronde dat de kernreactor zou kunnen zijn gesaboteerd door een moslimterrorist.

Feit is: ons land gaat in 2014 de winter tegemoet zonder zijn drie grootste kerncentrales. De angst voor nog een nucelair incident met een stroomuitval is bijzonder groot. De regeringen werken zelfs aan afschakelplannen waarbij ze hele gemeenten een paar uur zonder stroom kunnen zetten als dat nodig is.

In oktober 2014 krijgt ons land een nieuwe regering, geleid door Charles Michel. Geconfronteerd met drie weggevallen kerncentrales (de scheurtjescentrales en de gesaboteerde Doel 4), verandert Michel het geweer opnieuw van schouder. Ook Doel 1 en Doel 2 zullen tien jaar langer openblijven. De drie oude centrales die volgens de wet van 2003 dicht moesten tegen 2015, blijven volgens de huidige wet open tot 2025.

Maar de gesaboteerde Doel 4 raakt hersteld, en eind 2015 mogen ook de scheurtjescentrales opnieuw open van het FANC. De wanden van de reactoren zijn nog sterk genoeg, blijkt uit onderzoeken. Dat zorgt voor nationaal en internationaal protest. Vooral Nederland en Duitsland worden bij een nucleaire ramp in Doel of Tihange mogelijk ook geraakt door de radioactieve fall-out.

Door al dat uitstel hebben we in België nog geen enkele kerncentrale gesloten. In 2022 moet de eerste scheurtjescentrale dicht. De kans dat dat echt gebeurt, is groot. Geen enkele partij twijfelt over de sluiting van de oudste centrales. 

Over de jongste centrales, Doel 4 en Tihange 3, wordt wel nog gediscussieerd. Dat is tenminste het oordeel van N-VA. Ze legt daarbij de bekende argumenten op tafel: 

• kerncentrales stoten minder CO2 uit dan de gascentrales. In een semi-nucleair scenario zal de CO2 het sterkste dalen.
• nucleaire stroom is goedkoop. Niemand wil een nieuwe Turteltaks (de belasting die nodig was om de miljardenschuld uit de groenestroomcertificaten weg te werken) en bij schaarste gaan de stroomprijzen meteen de lucht in. 

Tegenhangers reageren: 

• bij een nucleaire ramp moet een miljoen mensen worden geëvacueerd. Een onmogelijke opdracht. 
• kernafval blijft voor honderdduizenden jaren actief. We weten niet waar we het afval zullen opslaan. 
• als we kerncentrales langer openhouden, stellen we investeringen in windmolens en zonnepanelen uit. 

De volledige uitstap tegen 2025 die de wet voorschrijft, staat opnieuw in het energiepact. Dat is een energieplan tot 2050 van de vier Belgische energieministers. Ze willen dat in 2030 40 procent van onze stroom hernieuwbaar is. Tegen 2050 moet dat 100 procent zijn. Om het energiepact hard te maken, moeten de vier regeringen hun goedkeuring geven. 

De Brusselse en de Waalse regering keurden het energiepact al goed. In de Vlaamse en de federale regering heeft vooral de N-VA twijfels over de haalbaarheid. Premier Charles Michel garandeert dat de kernuitstap in 2025 overeind blijft. De gesprekken over het energiepact worden wel uitgesteld tot 2018.