Europese Commissie dreigt met 'nucleaire optie' tegen Polen na politieke overname rechterlijke macht
Tussen Polen en de Europese Commissie dreigt een botsing van jewelste. Als Polen zijn politieke overname van de rechterlijke macht niet terugdraait, zal Brussel woensdag de 'nucleaire optie' in gang zetten: de procedure onder artikel 7. Aan het eind van dat pad kan Polen het stemrecht in de ministerraad ontnomen worden.
Vrijdagavond laat gaf de senaat in Warschau groen licht aan twee omstreden wetten, waarover Polen en de Commissie al maanden met elkaar in de clinch liggen. Die wetten komen neer op een dikke politieke vinger in de pap bij de benoeming van rechters. De conservatief-populistische regeringspartij PiS gaat de rechterlijke macht nagenoeg volledig domineren. Van een echte scheiding der machten - een voorwaarde voor een gezonde rechtsstaat - zal geen sprake meer zijn.
Alleen een handtekening van president Andrzej Duda is nu nog nodig om de wetten van kracht te laten gaan. Zijn woordvoerder verklaarde vrijdag dat de president van plan is te tekenen. Een half jaar geleden verraste Duda iedereen door een veto uit te spreken. Daarop kwam hij zelf met nieuwe voorstellen. Met enkele kleine wijzigingen zijn die vervolgens in stemming gebracht.
De weg die Brussel met artikel 7 dreigt in te slaan, zit vol hobbels en gaten. Tot nu toe drongen de Europese Commissie en lidstaten bij herhaling aan op dialoog. Artikel 7 is van een ander kaliber. Als formeel is vastgesteld dat de Poolse rechtstaat in het geding is (7.1), volgen vanaf 7.2 sancties. Daar is wel unanimiteit voor nodig onder de overige lidstaten. Premier Viktor Orbán (Hongarije) heeft al gezegd dat hij eventuele sancties zal wegstemmen.
Een half jaar geleden verraste Duda iedereen door een veto uit te spreken. Daarop kwam hij zelf met nieuwe voorstellen
Poolse twist
Eurocommissaris Timmermans, belast met de Poolse twist, oefent op twee fronten druk uit: op Polen en op de lidstaten, om de Commissie te ruggensteunen. Macron (Frankrijk) en Merkel (Duitsland) deden dat afgelopen week opnieuw tijdens de EU-top.
Polen neemt zowel de raad voor de rechtspraak (KRS) als het Hooggerechtshof op de schop. De huidige rechters binnen de KRS komen op straat te staan. PiS kan straks de meerderheid van hun vervangers benoemen, en krijgt daarmee de controle over de benoeming van nieuwe rechters. Binnen het Hof worden ongeveer 40 procent van de rechters met vervroegd pensioen gestuurd door de leeftijdsgrens te verlagen van 70 naar 65 jaar. Hun vervanging gaat via de KRS. In de zomer gingen nog honderdduizenden Polen de straat op om te demonstreren tegen het uitkleden van de rechtsstaat.
Onder leiding van PiS-partijleider Jaroslaw Kaczynski heeft Polen met overgave gekozen voor een 'illiberale democratie', net als Hongarije eerder. In gewone mensentaal: een mild-autoritair systeem zonder onafhankelijke rechtspraak en met een grote machtsconcentratie bij de regerende partij. "We hebben de verkiezingen gewonnen, en dan zouden we de wet niet mogen veranderen?", vroeg Kaczynski twee jaar geleden retorisch.
Volgens PiS is de rechtspraak in Polen inefficiënt, en houden rechters elkaar de hand boven het hoofd. Ook zouden er teveel mensen tussen zitten die 'gevormd' zijn tijdens het communisme. Mateusz Morawiecki, sinds een week de nieuwe premier, zei tegen Deutsche Welle dat sommige dingen ('rechtvaardigheid') simpelweg boven de wet gaan.
'Overeenkomst met Sovjet-Unie'
De Venetië Commissie, het adviserend orgaan van de Raad van Europa, waarschuwde in niet mis te verstane woorden dat het nieuwe systeem 'evidente overeenkomsten' vertoont met dat van de voormalige 'Sovjet-Unie en haar satellietstaten', en in sommige opzichten zelfs slechter zal uitpakken. Oppositiepartijen wijzen al langer op de parallellen met Polens donkere verleden. Ironisch voor een op papier anticommunistische partij als PiS: de parlementaire commissie voor justitie staat onder leiding van een PiS-man die tijdens het communisme een berucht openbaar aanklager was.
Uit peilingen blijkt dat een grote meerderheid van de Polen vindt dat het rechterlijk systeem aan hervorming toe is. De vraag is of dit de gepaste manier is. "De patiënt heeft koorts, dus zaagt men hem de benen af", vatte het hoofd van de Warschause advocatenraad de kritiek samen.
Uit peilingen blijkt dat een grote meerderheid van de Polen vindt dat het rechterlijk systeem aan hervorming toe is
Het Hooggerechtshof stelt onder meer vast of verkiezingen eerlijk zijn verlopen. Nu de weg open ligt voor politieke benoemingen, zijn waakhondorganisaties bezorgd over mogelijke fraude bij de verkiezingen in 2018 (gemeenteraden) en 2019 (parlement).