Hoe we ons (onbewust) gaan kleden als koningin Elizabeth uit 'The Crown' of Don Draper uit 'Mad Men'

De prettigste scènes in Netflix-serie The Crown zijn niet de van juwelen vergeven ceremonies en publieke verschijningen - hoewel die best indruk maken - maar juist de momenten daartússen. Hoe leven de Britse royals echt? Als ze spelen met hun kind, hun ochtendgym doen, brieven aan elkaar schrijven, ruziën over vreemdgaan of nog dronken van de vorige avond op een familielunch verschijnen? Als ze, kortom, relatief normale mensen zijn? Dat weten we dus niet, maar The Crown, ondertussen aan seizoen twee toe, voedt ons voyeurisme en toont hoe het eruit zou kunnen zien. En dat is gewéldig. Met rokerig licht in namiddagse kasteelkamers, met acteerwerk dat je doet geloven dat de koningin ook maar een mens is en haar zus een kwetsbaar-venijnig gevangen dier, én met kostuums van jarenvijftig-alledaagsheid die adembenemend elegant en harmonieus zijn. De koningin draagt bloesjes met roesjes en opengewerkt kant die altijd de nadruk leggen op haar smalle hals, vesten met broches en sjaaltjes en Dior-achtige jurken die vrouwelijkheid uitspreken maar nooit schreeuwen.

Elegantie en kracht

Die kleren, gekozen en soms gemaakt door de costume designer, kostuumontwerper, bepalen voor een belangrijk deel de sfeer van de serie en de overtuigingskracht van de personages. En het steekt ons aan in hun huid te willen kruipen. Niet eens uit koningshuisliefde, maar vanwege de elegantie en kracht van de jonge koningin en haar zus, en de getemde wilde mannen. Kleren zijn soms opvallend in televisieseries, denk Cosby's truien, Dynasty's schoudervullingen, de Miami Vice-espadrilles, het Rachel-kapsel uit Friends en de stilettohakken in Sex and the City, maar veel vaker versterken ze op minder zichtbare manier de personages én ons koopgedrag. 

Star Wars-speelgoed

Televisie en film hebben al decennia invloed op onze smaak; elk voor een eigen doelgroep. Schooljongens gingen massaal aan de pilotenbril van Tom Cruise in Top Gun (de film die ook het aantal aanmeldingen voor de pilotenopleiding van de marine met 500 procent deed stijgen in de jaren 80), The Fresh Prince of Bel-Air bracht een hele generatie jonge tieners aan de hiphopstraatmode in de jaren 90, de film Annie Hall (1977) hees de stadsvrouw definitief in het mannenpak en de serie Suits bepaalde een nieuwe norm voor professionele vrouwen in representatieve functies. Je hoeft de personages niet te willen zijn om iets van hun allure, branie, macht of aantrekkingskracht te begeren. En hoe kun je dat beter krijgen dan door net een paar dingetjes over te nemen?

Vermoedelijk doet u dat vaker dan u denkt. Heeft u wel eens een naamkettinkje gekocht, zo'n goudkleurige? Een Ray-Ban Aviator bril? Een kam van het merk Ace, een T-shirt met space invaders? Afhankelijk van leeftijd en geslacht is de kans vrij groot dat u, als u dit herkent, bent beïnvloed door film en televisie. Naamkettingen gingen van ordinair naar hogere hip door de serie Sex and the City in de jaren negentig, Ray-Ban had al eerder succes met Tom Cruise, toen de acteur de verkoop van het model Wayfarer met 50 procent deed stijgen dankzij de film Risky Business (1983). Alle babyboomers wilden in hun stoere jongensjaren een Ace-kam nadat James Dean 'm door zijn haar had getrokken in Rebel Without a Cause (1955), de film E.T. (1984) heeft een hele generatie jongens niet alleen aan de Kuwahara BMX-fiets gebracht door één achtervolgingsscène van drieënhalve minuut, maar ook aan Star Wars-speelgoed en game-T-shirts.

Historisch accuraat

Die invloed kan zelfs een hele imagoverandering teweegbrengen, zegt Emanuele Lugli, kunst- en cultuurprofessor aan de Universiteit van York in een FaceTime-gesprek. Lugli schreef veel over filmmode voor Vogue Italia. "Als ik nu naar de barbier ga, zie ik overal Mad Men", verwijzend naar de succesvolle serie over de reclamewereld in de jaren 50, 60 en 70. De invloed van vooral hoofdpersonage Don Draper op het uiterlijk van de hedendaagse man is enorm: "Niet alleen de baarden, ook de verzorging van veel mannen is terug te voeren op de serie." Mad Men heeft, zo zegt hij, mede de mannelijke hipster doen ontstaan. Een terugkeer van formele kleren in het straatbeeld, accessoires en uitgesprokener kleuren; het komt van 'The Don'. Tot Mad Men was de belangrijkste filminvloed op het mannelijke modebeeld James Bond; sportief, snel, ook sexy natuurlijk, maar geen beheerst-dandyesk Don-Draper-sexy. Lugli vertelt over de kracht van kostuumontwerp. Het betekent niet altijd daadwerkelijk ontwerpen; meestal gaat het om het uitkiezen van kleren en die aanpassen aan de maten en wensen van de acteur. Soms wordt er wel speciaal iets nieuws ontworpen, maar alleen in films en series met grote budgetten, sciencefiction en fantasy, zoals de film The Great Gatsby (2013), Star Wars of Game of Thrones (sinds 2011).

"Bij een tijdperkserie als The Crown of Mad Men proberen de ontwerpers historisch accuraat te zijn", zegt Lugli. "Eén van de regels daarbij is: de kijker gelooft een scène pas als hij iets herkent." Wat je ziet, moet vertrouwd aanvoelen. Het moet gevoelsmatig kloppen in de tijd, en toch in het nu passen. "Een goede kostuumontwerper 'onderhandelt' eigenlijk voortdurend tussen het verleden en het heden."

Koningin Elizabethbloesjes

Vooral bij The Crown is het een uitdaging om de kleding en accessoires te kopiëren. Juist omdat er zo veel is gedocumenteerd over de koninklijke familie moest de bruidsjurk van koningin Elizabeth vrijwel exact worden nagemaakt, een megaproject. Designer van het eerste seizoen Michele Clapton vertelde in een interview dat er zes mensen zes of zeven weken lang aan de sleep werkten, één vrouw drie weken lang aan het lijfje en een heel team aan de borduursels. Voor een scène van amper vier minuten. Maar in de alledaagse kleding toonde Clapton een verhaal van Elizabeth als ongedwongen meisje dat uitgroeit tot regentes: ze gaat langzaam van vrolijke bloemen- en stippenjurken naar meer beheerste kleren en kleuren, een imago-ontwikkeling die illustreert hoe Elizabeths rol haar leven overneemt. De kleren ontwikkelen mee met de stemmingen en verplichtingen.

Emanuele Lugli merkt op dat er meer hedendaags is dan je in eerste instantie denkt. De stoffen zijn lichter dan toen en als er bijvoorbeeld bruin wordt gebruikt om melancholie of een jaargetijde te onderstrepen, zijn dat hedendaagse tinten: "Over tien jaar, als we terugkijken naar The Crown, zal waarschijnlijk pas echt opvallen wat er typisch 2017 aan is." Maar is het toeval of zijn ineens ook in alle winkels koningin-Elizabethbloesjes te vinden? Misschien ziet alleen de liefhebber het, maar de blousen-met-strik lijken niet aan te slepen, net als de tops met kant bij de kraag, de vestjes, de roesjes, de jarenvijftigrokken (wijd en zo smal mogelijk in de taille), al dan niet geplooid. Is dat Crown-invloed, of is het andersom? Is er iets aan onze tijd waardoor we The Crown willen zien? Is er een nieuwe preutsheid aangebroken? Lugli: "Dat is heel moeilijk te zeggen. Natuurlijk zijn er theorieën over nieuw-conservatieve waarden, vrouwelijkheid, behoudendheid en heeft vooral de Britse cinema een obsessie met alles wat koninklijk, landelijk en Jane Austen-achtig is. Maar zowel de televisieseries als de mode van nu zijn te divers om er iets stelligs over te zeggen."

Illusionisme

Om te overtuigen gebruikt The Crown een truc die Mad Men al had geperfectioneerd: de ontwerpers laten niet alleen de mode van het tijdperk zien, maar ook die van een, twee of soms drie decennia eerder. Emanuele Lugli: "Dat was een geniale zet in Mad Men. Niet alle mensen dragen nou eenmaal de mode van het moment, vooral oudere mensen kunnen soms aan een stijl van jaren terug vasthouden. Dat maakte de serie nog sterker."

Je kunt je er als stylist inderdaad niet van afmaken met het opsnorren van een paar modetijdschriften uit een bepaalde periode, legt Kristin Van Passel uit. Zij nam onder andere de kostuums voor televisiereeksen en films als Clan, In Vlaamse Velden, Quiz me Quick, Le Fidèle en De Zaak Alzheimer voor haar rekening. "Wat je in die modetijdschriften ziet komt absoluut niet met het straatbeeld overeen." Ook het collectieve geheugen blijkt niet zo betrouwbaar als je zou denken. "Wat we ons, qua kledij, van de jaren 80 herinneren strookt niet met de werkelijkheid." Net daarom gaat Van Passel meestal op zoek naar alternatieve bronnen. "Klasfoto's bijvoorbeeld geven een heel goed beeld van wat er in een bepaalde periode écht gedragen werd." 

Verbinding

Het gouden tijdperk van televisieseries dat afgelopen jaren is ontstaan, mede door de komst van Netflix, brengt series voor alle doelgroepen huiskamers binnen, soms met enorme budgetten, zoals The Crown. De invloed begint daarmee van film naar series te verschuiven, ook op kostuumgebied. Emanuele Lugli: "Tv is de nieuwe cinema, het heeft de status van goed filmvakmanschap gekregen. Er is steeds minder reden je huis te verlaten. Je merkt het aan conversaties; het is makkelijker series te bespreken met vrienden dan films. Het verbindt zo veel mensen." Hoe het effect van series op kleedgedrag is toegenomen, is moeilijk aan te tonen.

Maar als je jarenlang met personages meeleeft, wordt invloed vanzelfsprekender. Dit verklaart ook de invloed van televisieseries als Girls en Pretty Little Liars op de mode van jonge mensen boven die van de beroemdheden op rode lopers en Instagram: die kleren zijn vaak veel te duur en gelegenheidgebonden. Terwijl de kleren die de vrouwen in de series dragen makkelijker te vinden zijn in vintage winkels of, vergelijkbaar, in de H&M. Series verkopen levens en verhalen, celebrity's verkopen juist imago's en het is lastiger om je daarmee te identificeren. Bedrijven weten dit en sluiten grote deals met producenten; zo was er onlangs een Stranger Things-collectie bij Top Shop, ter ere van de populaire Netflix-serie.

Zoeken naar een Vlaamse film of televisiereeks met invloed op het straatbeeld blijkt moeilijk. Maar eind januari komt er met Patser een film in de zalen die die rol misschien op kan nemen. Nina Caspari, styliste van dienst, liet zich voor de outfit van Matteo Simoni en co. inspireren door wat ze in Antwerpen en Borgerhout op straat zag. "Daar heb ik dan wat kleur en accessoires aan toegevoegd, kwestie van de larger than life-look te creëren die Adil en Bilall zo graag in hun film wilden." En misschien heeft één van die accessoires wel modepotentieel. Caspari: "De Gucci-pet die Matteo in de film draagt is nu al een hype bij Marokkaanse jongeren. Misschien kan het na Patser ook iets worden voor het grote publiek."

Gebrek aan raffinement

Het kan ook misgaan. Het gevaar bestaat dat een stylist in zo'n serie alleen mode wil laten zien, waardoor de kledij die er in opduikt overdreven is. Dat laatste kun je het Sex and the City-effect noemen. Terwijl de personages in die serie in het begin nog outletkoopjes en creatieve vondsten droegen, leken ze aan het eind en vooral in de film (2008) compleet losgezongen van zelfs de goedverdienende stedelijke vrouw, laat staan de freelancejournalist die het hoofdpersoon Carrie was. Ze droegen alleen nog extreem dure, luxe kleding.

Ook Lugli hekelt gebrek aan raffinement: "Ik háátte de outfits van de film Titanic. Elk kostuum was een schreeuwend statement: géél, of zwart-wit. Heel onsubtiel, het deed te veel aan theaterkostuums denken. Die volgen een heel eigen logica, een theaterkostuum moet van een afstand opvallen, dat werkt helemaal niet in film." Het beste televisiekostuum is een kostuum dat je pas opmerkt als je er onbewust in de winkel naar zoekt.