IJsberen heeft een heilzaam effect, maar hoe pak je het het best aan, en kan iedereen het?

Slechts een kleine minderheid doet het. De meesten kijken liever toe. En toch, ijskoud water of niet: het heeft blijkbaar een heilzaam effect op ons lichaam, zeker als we het regelmatig doen en opwarmen zoals het hoort, en er dus een sport van maken. Francis Bonte, die sinds een halfjaar met de Brugse ijsberen meedoet, is superenthousiast: "Het is een openbaring." Zou u zich ook willen bekeren? Lees dan vooral verder: ijsberen in zes vragen en antwoorden.

Sommigen vinden water van 20 graden al veel te koud om in te zwemmen, maar voor ijsberen ligt het kantelpunt rond de 8 graden, zegt Katrien Kerckhove, ondervoorzitter van de Brugse IJsberenkring. "Eigenlijk zwemmen we het hele jaar door in open water. Het kantelpunt ligt voor ons rond de 8 graden: dan prikkelt het echt, zo een beetje het gevoel van kleine naaldjes op je vel." Ook voor de ijsberen is het dus best wel een uitdaging. "We blijven meestal kortstondig in het water, zo'n twee minuutjes."

Winterzwemmen vindt plaats in open water dat door de winter fel is afgekoeld. Bij de noordzeeduik verschilt dat elk jaar opnieuw. Begin 2016 was het ruim 10 graden, goed voor een "warme" nieuwjaarsduik. Maar begin 2017, bij de vorige editie, was het water amper 4 graden. De gevoelstemperatuur op het strand bedroeg toen zelfs -8 graden Celsius, volgens sommigen was het zelfs de "koudste editie ooit".   

De omstandigheden verschillen dus keer op keer. De Brugse ijsberen hielden een tweetal weken geleden hun kerstduik in de Brugse reien, het water was toen 1 graad.  

Stel dat je zou willen meedoen met de Noordzeeduik op zaterdag 6 januari. Heeft het zin om pakweg een koude douche te nemen als voorbereiding? Volgens Katrien Kerckhove hoeft het niet echt: cruciaal is en blijft immers de opwarming net ervoor. "We warmen goed aangekleed stevig op. Je warmt best 20 minuten heel intens op, wij doen er zelfs bijna 2 uur over. Zo krijgen we het echt warm en beginnen we bijna te zweten, zodat we eigenlijk het gevoel krijgen "we willen erin"." Het gaat ondermeer om lopen, springen, buikspieren oefenen en stretchen.

"Een koude douche nemen wij nooit. Slagen doe je dankzij de groep, en door te weten waaraan je begint. Aan nieuwkomers zeggen we: blijf goed ademen en blijf rustig."

Francis Bonte, handchirurg in Sint-Lucas en Sint-Jan, zegt dat iedereen dit kan doen: "Jong en oud, in alle maten en gewichten." Mensen met een blanco cardiale voorgeschiedenis mogen ijsberen zonder hiervoor eerst bij de dokter langs te gaan, al kan screening uiteraard nooit kwaad. Er is eigenlijk maar één risicogroep, zegt Bonte: mensen die het nog nooit hebben gedaan en die een hartaandoening hebben, zoals hartritmestoornissen, gaan best eerst langs bij een cardioloog. En voor mensen die een hartinfarct hadden, is ijsberen niet aangewezen.

Maar de overgrote groep is er dus geen probleem.

Ook voor het moment zelf heeft Bonte een tip: "Als je nog geen ervaring hebt met ijsberen, wordt er aangeraden om traag in het water te gaan om het lichaam te laten acclimatiseren. Als je het gewoon bent, heeft het lichaam geen probleem met een plotse duik in het water. Zolan,g je er maar op voorbereid bent." Met andere woorden: voor een eerste keer neem je die "duik" best niet te letterlijk. IJsberen kunnen zich wel helemaal laten gaan, omdat hun lichaam er helemaal aan gewend is.

Zwaarlijvige mensen hebben mogelijk wel voordeel met een extra laagje, geeft Bonte toe, "maar de gevoelstemperatuur is voor iedereen hetzelfde. " Maar er is meer: het is ideaal om vetten te verbranden.

De koude omstandigheden zullen ervoor zorgen dat er meer bruin vet wordt aangemaakt en meer wit vet wordt afgebroken. "Het bruine vet - dat zich vooral bevindt ter hoogte van de rug en de nek - bevat veel mitochondriën (energieleveranciers van het lichaam) die ATP (adenosinetrifosfaat) produceren en de oliereserves in het witte vet afbreken."

Met andere woorden: vaak ijsberen en/of onder een koude douche staan, is goed voor als je buikvet wil afbreken. Met de intensieve opwarming erbij heb je dus een dubbel effect.  

Bonte is een zestal maanden bij de club en is helemaal into ijsberen. "Voor mij is het een openbaring. Het is een totaalconcept dat ertoe leidt dat je je goed voelt." Een gezonde geest in een gezond lichaam dus. En er zijn de endorfines die vrijkomen, zoals dat ook het geval is bij andere sporten.  

Maar er zijn nog andere, puur fysieke voordelen. Regelmatig ijsberen verhoogt de weerstand. "Door de stressreactie met het koude water, komen er meer witte bloedcellen in het bloed, wat het afweer- en immuunsysteem versterkt. Daardoor krijg je minder courante ziektes, zoals verkoudheden of griep." 

Het zorgt ook voor een betere bloedcirculatie, vooral in de ledematen, waardoor je minder koude ledematen krijgt bij koud weer. Voorts zorgt het voor een verhoogd metabolisme, naar het schijnt een verhoogd libido, en voor meer anti-oxidanten.

Het is bewezen dat mensen die frequent ijsberen, minder rillen bij koudere temperaturen en een trager hartritme hebben, waardoor de lichaamstemperatuur constanter blijft, wat niet onbelangrijk is voor het goed functioneren van de vitale organen, besluit Bonte.

Een nadeel is dus de extra druk die op het hart wordt gelegd, waardoor hartpatiënten dit beter niet doen. Dit komt omdat de perifere bloedvaten door het contact met het koude water vernauwen, waardoor het hart harder moet gaan pompen.